پای اجرای سیاست زوج و فرد در ایران فراتر از عرصه مدیریت شهری به زودی در سطح آموزش و پرورش نیز به کار گرفته می‌شود، طرحی که به دلیل اعمال تبعیض و محدودسازی غیرعادلانه آزادی‌های فردی همواره منتقدان بسیاری در ایران داشته؛ اما آیا روش دیگری برای تعیین روزهای زوج و فرد نیست که کمتر انتقادبرانگیز باشد؟
آگهیپای اجرای سیاست زوج و فرد در ایران فراتر از عرصه مدیریت شهری به زودی در سطح آموزش و پرورش نیز به کار گرفته می‌شود، طرحی که به دلیل اعمال تبعیض و محدودسازی غیرعادلانه آزادی‌های فردی همواره منتقدان بسیاری در ایران داشته؛ اما آیا روش دیگری برای تعیین روزهای زوج و فرد نیست که بتوان با به کارگیری آن مقداری از بار این انتقادها کاست؟
شهرداری تهران در استفاده از سیاست زوج و فرد در ایران پیش‌گام بوده و ازآن به عنوان ابزاری برای کاستن از شدت آلودگی هوا استفاده کرده است. طرحی که شنبه، دوشنبه و چهارشنبه را روز زوج اعلام کرده و یک‌شنبه، سه‌شنبه و پنج‌شنبه را نیز روز فرد تعیین کرده و با اجرای آن، افرادی که شماره پایانی پلاک خودروی آنها فرد است این امکان را دارند که در روزهای فرد وارد محدوده طرح ترافیک تهران شوند و بالعکس.
اما مشکل اینجاست که به دلیل وجود ۵ یکان فرد در مقابل ۴ یکان زوج، تعداد پلاکهای فرد بیش از پلاکهای زوج است و روزهای فرد ترافیک بیشتر است و گذشته از این، دارندگان پلاکهای زوج این امکان را دارند که در نیمروز پنج‌شنبه که ساعت قانونی اجرای طرح ترافیک کمتر است، یک نیمروز هم اجازه ورود آزاد به محدوده طرح ترافیک را داشته باشند. بنابراین داشتن پلاک زوج از سطح یک امتیاز ذاتی ناشی از اعداد می‌تواند به یک رانت هم بدل می‌شود.
محسن حاجی میرزایی، وزیر آموزش‌وپرورش ایران روز یک‌شنبه گفته که دانش‌آموزان مدارس پُرجمعیت در سال تحصیلی جدید به دو گروه تقسیم می‌شوند، عده‌ای سه روز در هفته در روزهای زوج و عده‌ای نیز در روزهای فرد در مدرسه حضور می‌یابند.
طرح زوج و فردی که این بار سُلب و بدون تنوع بودن روزهای آن مورد انتقاد دانش‌آموزان و والدین شاغل آنها قرار خواهد گرفت و برخی از آنها برای گریز از روزهای فردی که به پنج‌شنبه‌ها منتهی می‌شود تلاش خواهند کرد و آنهایی که همواره در روزهای زوج به مدرسه می‌روند، شاید احساس نوعی بی‌عدالتی کنند.
این طرح در برخی کشورهای اروپایی از جمله ایتالیا و فرانسه نیز طی سال‌های گذشته برای مقابله با افزایش آلودگی هوای آتن و پاریس استفاده شده ولی تغییر رویکرد مدیریت شهری به نحوه تعیین روزهای زود و فرد موجب شده تا انتقادها از ناعادلانه بودن طرح کاسته شود.
طرحی که هنوز هم در میان مدل‌های مدیریت شهری اروپا قرار دارد. به عنوان نمونه در دوره اجرای سیاست قرنطینه عمومی که برای مقابله با شیوع ویروس کرونا اتخاذ شد، این طرح بار دیگر با هدف کاستن از تجمع افراد و طول صف خودروها در مراکز تفکیک زباله به اجرا درآمد.
اما طرح زوج و فردی که در فرانسه اجرا می‌شود، یک تفاوت اساسی با طرح ایرانی دارد. در این طرح، روز زوج به روزی اطلاق می‌شود که عدد تاریخ آن زوج باشد؛ فارغ از این که چه روزی از هفته باشد. مثلا اگر ۲۲ آوریل روز سه شنبه بود، این روز زوج محسوب می‌شود و افراد دارای خودروی با پلاک زوج می‌توانستند زباله‌های قابل بازیافت خود را به مراکز تفکیک زباله تحویل دهند. بر این اساس، روز بیست و سوم ماه فارغ از این که چند شنبه است، روز فرد محسوب می‌شود.
این طرح زوج و فرد در طول روزهای مختلف هفته به صورت چرخشی عمل می‌کند و ضمن حفظ تنوع روزهای هفته، تعداد روزهای ماه را نیز عادلانه‌تر بین مردم تقسیم می‌کند. البته شاید تنها نقطه ضعف اصلی آن این باشد که افراد مشمول آن باید هر روز تقویم خود را بررسی کنند و از تاریخ روز آگاه باشند.