آیا در دوران شیوع ویروس مرگبار کرونا، پزشکان یا دیگر اعضای کادر درمان «موظف» به درمان مبتلایان هستند یا به دلیل خطر بالای این کار و حتی احتمال مرگ خودشان، می‌توانند از درمان مبتلایان کووید۱۹ خودداری کنند؟
آگهیبیش از چهار ماه از شیوع ویروس مرگبار کرونا در جهان می‌گذرد و در این شرایط، در کنار شمار قابل توجه بیماران قربانی این ویروس، کم نبودند اعضای کادرهای پزشکی که به دلیل مراقبت از بیماران و تماس نزدیک با آنها جان خود را از دست داده‌اند.
شمار کادر پزشکی و پرستاری قربانی کووید۱۹ در کشورهایی همچون ایران و ایتالیا بیش از ۱۰۰ نفر بوده است و دیگر کشورها از جمله فرانسه، چین و بریتانیا نیز گزارش‌هایی از مرگ دهها تن از اعضای تیم پزشکی به دلیل تماس با بیماران کووید ۱۹ منتشر کرده‌اند.
مرگ پزشکان همچنان ادامه دارد. ترکیبی از شیوع ویروس کرونا، نبود واکسن و نبود درمان مشخص، همچنین کمبود تجهیزات محافظتی برای کادر پزشکی باعث شده تا خطر کار در تیم‌های بهداشتی بیش از هر زمانی افزایش یابد.
اکنون این پرسش جدی مطرح است که چه زمانی دیگر نباید خطر انجام کار و تعهد را پذیرفت؟ آیا پزشکان این حق را دارند که درصورت نداشتن تجهیزات کافی برای محافظت از خود، از درمان مبتلایان به ویروس مرگبار کرونا سر باز بزنند؟
دکتر جولین شیتر و دکتر جان چیزهلم، از مدیران کمیته اخلاقی انجمن پزشکی بریتانیا با انتشار مقاله‌ای مشترک، به این پرسش پاسخ داده‌اند.
چالشی به نام اساسنامه اخلاقی
اگرچه با تکیه بر اساسنامه‌های اخلاقی، وظیفه و دغدغه اصلی پزشکان باید درمان بیماران باشد، اما وضعیت کنونی یک تناقض جدی را در این باره بوجود آورده است. مثال ساده بری شرح این تناقض اینکه وظیفۀ اخلاقی هر کسی در برابر کودکی که در حال غرق شدن است، این است که برای نجات کودک به آب بزند و اگر کسی این کار را نکند، طبیعی است که مورد انتقاد قرار می‌گیرد. اما اگر نتوانیم شنا کنیم چه؟ در این حالت اگر برای نجات کودک خود را به آب بزنیم، عملی فرای وظیفۀ اخلاقی همگانی انجام داده‌ایم.
البته رابطۀ پزشک و بیمار، بسیار گسترده‌تر از روابطی است که در چهارچوب وظایف اخلاقی همگانی تعریف می‌شوند. زیرا پزشکان همچون ماموران آتش‌نشان، با آگاهی از خطرات کارشان این حرفه را انتخاب کرده‌اند و هم در چهارچوب قانون و هم بصورت اخلاقی پذیرفته‌اند که به مداوای بیماران بپردازند. آنها نه تنها از خطرات کار خود آگاه هستند و به تعبیری به آن رضایت داده‌اند، بلکه در این راه بخوبی آموزش دیده و تجهیز شده‌اند.
با این وجود آیا محدودیتی برای اجرای این وظایف وجود ندارد؟ چقدر خطر برای پزشکان را باید خطری زیاد و فرای توان آنها دانست؟ نباید فراموش کرد که احتمالا عادلانه است که بگوییم در دنیای مدرن کنونی، با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی، خطر برای کار در حرفه پزشکی، دیگر مانند گذشته نیست و بطور قابل توجهی کاهش یافته است.
عصر همه‌گیری طاعون گذشته و بشر در مهار بسیاری از بیماری‌های عفونیِ دوران قرون وسطی موفق شده است. بنابراین برخلاف گذشته، شاید استفاده از واژه‌هایی همچون ایثار و از جان گذشتگی برای اکثر پزشکان امروزی کمی غلو‌آمیز باشد و مطمئنا آنچه برای سربازان و به خطر انداختن زندگیشان گفته می‌شود را دیگر نمی‌توان برای پزشکان استفاده کرد.
آیا مراقبت از بیمار تنها در تعهد پزشک است؟
همانطور که در ماههای اخیر بارها از سوی جوامع مختلف پزشکی اعلام شده، مراقبت از بیمار تنها در تعهد پزشکان نیست.
زیرا عدم موفقیت کارفرمایان و دولت در تهیۀ تجهیزات پزشکی و محافظتیِ مورد نیاز آنها، نه تنها بر وظایف پزشکان سایه می‌افکند و اجرای آن را ناممکن می‌سازد بلکه همزمان موضوع مراقبت پزشکان از خود را نیز برجسته می‌کند.
فراموش نکنیم که موقعیت پزشکان در این روزها بسیار حساس است: اگر بیمار شوند از معالجه بیماران درمی‌مانند، اگر ناآگاهانه به ویروس کرونا آلوده شوند می‌توانند بیماران و همکارانشان را آلوده کنند، آنها نسبت به نزدیکان خود از جمله والدین، همسر و فرزندانشان نیز تعهداتی دارند. با این وجود اکنون در سراسر جهان، اولویت در انجام وظایفشان را به درمان مبتلایان به کرونا اختصاص داده‌اند.
در چنین شرایطی از اصل «عمل متقابل دولت‌ها» نباید غافل ماند؛ اگر تیم‌های پزشکی با وجود تمام مشکلات، خود را برای حفظ جان بیماران که در راستای منافع عمومی نیز هست به خطر می‌اندازند، به همان نسبت حقوقی نیز در مقابل دولت‌ها دارند.
اولین حقِ کادر درمان، داشتن امکانات برای محافظت از خود است و در کنار آن، بهره‌مندی از مراقبت‌های مالی و درمانیِ بهتر در صورت ابتلا به بیماری حین انجام وظیفه، حمایت‌های قضایی و همچنین داشتن یک بیمۀ عمر مناسب برای زمانی که در راه انجام وظیفه جان خود را از دست بدهند.
تعهدات پزشکان در قبال بیماران کرونایی را باید چگونه معنا کنیم؟
پس از شرح آنچه در دنیای واقعیت در جریان است، به پرسش نخستین برمی‌گردیم که تعهدات پزشکان در قبال بیماران را باید چگونه معنا کنیم؟
واقعیت این است که در غیاب وجود تجهیزات محافظتی، دولت و کارفرمایان بخش سلامت در انجام وظایف اخلاقی و قانونیِ خود برای محافظت از بیماران و کارکنانی که در معرض خطر عفونت قرار دارند، شکست خورده‌اند. آنها همچنین نتوانسته‌اند به مطالبات حقوقیِ پزشکان پاسخ مناسبی بدهند.
پزشکان نیز مجبور شده‌اند که برای مراقبت از خود و جلوگیری از آلودگیِ احتمالی نزدیکانشان و حتی بیماران غیرکرونایی، خود شخصا دست به کار شوند. کاری که بی‌تردید باعث می‌شود از توان آنها برای درمان بیماران کاسته شود و ناخودآگاه تعهد قانونی و اخلاقی که برای حفظ بیماران دارند، نقض گردد.
به این ترتیب به نظر می‌رسد که بدون در اختیار گذاشتن تجهیزات پزشکی و محافظتی لازم، پزشکان نمی‌توانند خود را در معرض خطر بالقوه مرگ قرار دهند.
آگهیبا این وجود بسیاری از پزشکان همچنان به مداوای مبتلایان کرونا ادامه می‌دهند؛ این کار آنها را باید بویژه در مناطقی که خطر عفونت بالا و در مقابل تجهیزات محافظتی کم است، کاری فرای وظیفه دانست.
پزشکان را نمی‌توان در چنین مناطقی مجبور به معالجه کرد و در صورت خودداری آنها مجازات نمود. در مقابل، باید کسانی را که نجات بیماران را برمی‌گزینند، تشویق کرد و پاداش داد.
نیازی به قهرمان سازی نیست، سرمایه‌گذاری برای یک سیستم بهداشتی مناسب و حمایت مالی و کاری از پزشکان، بسیار سودمندتر است.
ایران و تعهد در قبال پزشکان
به نظر می‌رسد دیدگاهی که از سوی مدیران کمیته اخلاقی انجمن پزشکی بریتانیا طرح شده است، دست‌کم در میان مقامات ایران حاکم نیست. بگونه‌ای که سهم هر کدام از پزشکان و پرستاران ایران که در خط مقدم مبارزه با کرونا قرار دارند، از اعتبار ۲۰۰ میلیارد تومانی وزارت بهداشت برای جبران خدمات کادر درمانی، پرستاران و پرسنل حوزه سلامت، تنها ۱۹ هزار تومان پاداش برای دو ماه کار بوده است.