انسداد تنگه هرمز؛ از حرف تا عمل
نظرها
همزمان با نزدیک شدن به موعد اجرای تحریم نفتی آمریکا علیه ایران و پس از تهدید ضمنی حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران مبنی بر ممانعت ایران از صادرات نفت جهان و اظهارات برخی فرماندهان سپاه پاسداران ایران در خصوص احتمال بسته شدن تنگه هرمز توسط ایران، گمانه‌زنی‌ها در خصوص اجرایی بودن این تهدید و آثار احتمالی آن بر بازار جهانی نفت بار دیگر رونق گرفته است.
تنگه هرمز یکی از هشت گذرگاه استراتژیک حمل و نقل دریایی نفت جهان است. روزانه ۵۸ میلیون بشکه نفت از طریق این هشت گذرگاه مبادله می‌شود که سهم تنگه هرمز از این میزان، روزانه ۱۷.۴ میلیون بشکه نیمه اول سال ۲۰۱۸ میلادی بوده است. بدین ترتیب ۳۰ درصد نفت عبوری از گذرگاه‌های استراتژیک جهان از تنگه هرمز می‌گذرد. تنگه مالاکا از این حیث با عبور ۱۶ میلیون بشکه در روز در مقام دوم قرار دارد. دماغه امیدنیک، کانال سوئز، باب المندب، تنگه دانمارک، تنگه بسفر و کانال پاناما هم گذرگاه عبور ۲۴.۶ میلیون بشکه نفت در روز هستند.
اما مطابق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۱۸ به طور متوسط روزانه ۹۹.۲ میلیون بشکه نفت عرضه می‌شود. بنابراین سهم نفت عبوری از تنگه هرمز از کل نفت تولید جهانی نفت حدود ۱۷.۵ درصد است. این میزان نفت شامل محموله‌های ایران، عربستان سعودی، عراق، امارات عربی متحده و کویت است.
- روحانی: رساندن صادرات نفت ایران به صفر گزافه‌گویی آمریکا است
- جانشین فرمانده سپاه تهران: اگر صادرات نفت ایران را منع کنند تنگه هرمز را می‌بندیم
تنگه هرمز جایگزین دارد؟
تنگه هرمز چندان هم بی‌بدیل نیست. چنان که امارات عربی متحده و عربستان سعودی از سال ۲۰۰۷ میلادی طرح‌هایی را برای انتقال نفت از طریق خط لوله با هدف دور زدن تنگه هرمز تهیه کردند که در سال ۲۰۱۲ بخشی از آن‌ها اجرایی شد. بر این اساس در حال حاضر این دو کشور دارای سه خط لوله فعال برای انتقال حدود ۶.۶ میلیون بشکه نفت در روز هستند. البته ظرفیت خالی این خط لوله‌ها حدود ۴ میلیون بشکه اعلام شده است.
بنابراین با بسته شدن تنگه هرمز کاهش روزانه عرضه نفت جهان به ۱۳.۴ میلیون بشکه خواهد رسید.
بیشتر بخوانید:واکنش آمریکا به تهدید بستن تنگه هرمز از سوی ایران
البته عربستان سعودی خط لوله غیرفعالی نیز در اختیار دارد که از خاک عراق عبور می‌کند ولی پس از حمله عراق به کویت از مدار بهره‌برداری خارج شده است. همچنین در سال ۲۰۱۲ میلادی مطالعه فنی و اجرایی احداث خط لوله‌ای با ظرفیت انتقال ۱۱ میلیون بشکه نفت در روز توسط یک تیم مشاور آمریکایی انجام شده و مراحل اجرایی آن کلید خورده ولی تاکنون عربستان اطلاعاتی از سرنوشت نهایی این طرح منتشر نکرده است. این خط لوله به عربستان امکان می‌دهد که افزون بر نفت خود، تولیدات کویت و قطر را نیز صادر کند. همچنین طرح دیگر عربستان حفر یک کانال آبی است که بخشی از آن از کشور یمن عبور می‌کند و این کشور را تنگه هرمز بی نیاز می‌کند.
با این حال توان بالفعل عربستان در استفاده از این دو خط لوله مشخص نیست. لذا نتیجه قطعی بسته شدن تنگه هرمز بازار جهانی نفت حداکثر با کمبود ۱۳.۵ درصدی مواجه خواهد کرد.
انسداد تنگه هرمز چه تاثیری دارد؟
اگر تاثیر کاهش عرضه نفت را بر قیمت آن به طور ساده و بر اساس یک رابطه یک به یک خطی در نظر بگیریم، بسته شدن تنگه هرمز در خوشبینانه ترین حالت می‌تواند قیمت هر بشکه نفت را ۱۰ دلار افزایش دهد. اما عوامل دیگری نیز می‌تواند بر رشد قیمت نفت تاثیرگذار باشد. انتظارات آتی بازار از ناامنی حاصل در تامین نفت و بیم آغاز جنگی تمام عیار میان ایران و سایرکشورها که در قالب آثار روانی بازار قابل دسته بندی است، شتاب رشد قیمت نفت را افزایش خواهد داد. بر همین اساس اکثر کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که با بسته شدن تنگه هرمز قیمت هر بشکه نفت از ۱۰۰ دلار فراتر خواهد رفت.
بیشتر بخوانید:واکنش گلایه‌آمیز چین به تهدید بستن تنگه هرمز توسط ایران
انسداد تنگه هرمز ابعاد دیگری هم دارد. چون علاوه بر نفت و فرآورده‌های نفتی، قطر بخشی از گاز صادراتی خود را نیز از طریق تنگه هرمز منتقل می‌کند. همچنین عمده مصرف‌کنندگان نفت و گاز صادراتی از تنگه هرمز را کشورهای شرق آسیا از جمله چین، ژاپن، کره‌جنوبی و هند تشکیل می‌دهند. لذا با توقف عرضه عادی نفت، تامین نفت برای این کشورها بسیار دشوار و پرهزینه‌تر خواهد شد. چرا که باید هزینه انتقال و حق بیمه بیشتری برای واردات نفت بپردازند. اما علاوه بر بازار نفت، مسدود شدن تنگه هرمز می‌تواند مجموعه تجارت جهانی را نیز متاثر کند. چرا این تنگه علاوه بر مسیر صادرات نفت و گاز، معبر تجارت بسیاری از کالاها میان کشورهای حاشیه خلیج فارس و سایر کشورهای جهان به ویژه کشورهای شرق دور است.
ایران چگونه تنگه هرمز را خواهد بست؟
تنگه هرمز آبراهه‌ای است مشترک میان ایران و عمان که خلیج فارس را به دریای عمان و سپس اقیانوس هند متصل می‌کند. باریک ترین نقطه عبور این تنگه بین جزیره لارک ایران و جزیره قوئین بزرگ عمان حدود ۳۳.۶ کیلومتر عرض دارد، اما کمی بیش از ۳ کیلومتر آن داری عمق کافی برای کشتیرانی است. در وسیع‌ترین بخش آن نیز تنها در یک نوار حدود ۱۰ کیلومتری، عمق لازم را برای تردید کشتی‌ها داراست.
ایران می‌تواند با اعلام ممنوعیت تردد از این تنگه، انسداد آن را کلید بزند ولی در ادامه برای حفظ موضع خود چاره‌ای جز استفاده از امکانات نظامی برای ناامن کردن این تنگه نخواهد داشت. رخدادی که می تواند به نوعی اعلان جنگ به سایر کشورهای منطقه و آمریکا باشد.
بیشتر بخوانید:تشکر قاسم سلیمانی از روحانی برای «تهدید نفتی»
پیش از این نیز در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد، ایران در تقابل با تحریم‌های اقتصادی و فشارهای سیاسی آمریکا موضوع بستن تنگه هرمز را که یکی از مهمترین مسیرهای انتقال نفت در جهان است، مطرح کرده بود.
تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران از ۱۳ آبان به مرحله اجرا درمی‌آید و ایالات متحده اعلام کرده است که به با تشویق کشورها به قطع خرید نفت از ایران و اعمال تحریم‌های ثانویه صادرات نفت ایران را متوقف خواهد کرد.