سارا دماوندان
ریزگردها و مشکلات وابسته به آن یکی از چالش‌های زیست‌محیطی سالهای اخیر ایران است
لغو مکرر پروازها در مناطق مختلف، افزایش شمار بیماران تنفسی و قلبی و هشدارهای مکرر سازمان هواشناسی همه نشانگر این است که حال و هوای بسیاری از استانهای ایران خوب نیست.
ورود ریزگردها به ایران برای نخستین بار به سالهای ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۷ برمی‌گردد؛ امری که در منطقه جنوب غرب کشور آغاز شد. کارشناسان، فعالان و کنشگران حوزه محیط زیست تمام تلاششان بر این است که بتوانند با معضل ریزگردها مبارزه کنند و راهکارهای اساسی برای حل این مشکل ارائه دهند. اما شرایط موجود نشان می‌دهد که موفقیت جدی در این زمینه بدست نیاوردند.
معصومه ابتکار:شرایط کشوربحرانی است
رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران شرایط کشور را بحرانی می‌داند. معصومه ابتکار در یک برنامه ویژه خبری در صدای و سیمای جمهوری اسلامی گفت: «منشا ریزگردها کاملا خارجی است و سرچشمه آن از نقاطی در غرب ، جنوب و مرز عراق و سوریه است که با وزیدن بادهای تند کانونهای گرد و غبار در کشورمان تشکیل شده و در استانهای غربی همچون کرمانشاه، ایلام، خوزستان و لرستان محسوس بوده و میزان آلاینده‌ها را به چندین برابر حد مجاز رسانده است.»
بنا به گفته این مقام مسئول، «حتی سایر استان‌ها نیز تحت تاثیر ریزگردها قرار گرفته‌اند. در یک سال اخیر مشغول مستند سازی کامل وقایع و رخدادهای برون مرزی گرد و غبار در ایران بودیم و گزارشی را برای اعتراض رسمی به دولت عراق و ارائه به سازمانهای بین المللی تهیه خواهیم کرد و آن را از طریق وزارت امور خارجه ابلاغ می کنیم.»
معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نیز ۱۴ استان کشور را در مرحله هشدار قرار داد. محسن فرهادی به خبرگزاری ایرنا گفته بود: «درحال حاضر تعداد استانهای درگیر ریزگرد رو به افزایش است و احتمال انتقال آلودگیهای میکروبی از این راه وجود دارد.»
ناآرامی‌های بی‌پایان در عراق؛ ریزگردها در ایران
بسیاری از رسانه‌ها و کارشناسان ایرانی، منشا اصلی تشدید بحران ریزگردها در ایران را ناآرامی‌های در کشورهای همسایه می‌دانند. یکی از فرضیه‌های مطرح در این‌باره، توقف مالچ‌پاشی در بیابان‌های عراق از زمان سرنگونی صدام حسین در سال ۲۰۰۳ و از میان رفتن قدرت مرکزی در این کشور است. «یوسف رشیدی»، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای استان تهران در گفتگو با شفاف: در این‌باره گفت: ««دولت عراق در زمان صدام حسین بیابان‌ها را مالچ پاشی می‌کرد. به خاطر آنکه خودشان در کانون ریزگردها قرار داشتند.»
هفته‌ای که گذشت…#آلودگی_هوا#ریزگرد#فیش_حقوقی#شکار#محیطبانان#مرگ_اجباری_سرباز
— Tavaana توانا (@Tavaana) 25 juin 2016
نازنین جمشیدی / روزنامه شهروند pic.twitter.com/HtbGIjog1b
سال ۱۳۹۲هیئتی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست ایران به منظور مهار ریز گردها به عراق سفر کرد. تلاش این هیات بر این بود که بتواند راه‌حلی پایدار برای این معضل بیابند اما به دلیل وجود شرایط ناپایدار در عراق، تفاهم‌نامه‌های امضا شده عملیاتی نشد؛ برخی کانونهای ریزگرد در اختیار داعش بود و دولت عراق توان عملیاتی کردن طرح‌ها را برای مهار گرد و غبار نداشت.
اسماعیل کهرم، مشاور رییس سازمان محیط زیست خردادماه امسال در گفتگویی با روزنامه آرمان، سوریه، عراق و عربستان را منشأ بسیاری از ریزگردهای جنوبی دانست. بنا به گفته او «سوریه به اندازه ای درگیر موضوعاتی مانند داعش، نیروهای اسد یا غیراسد است که اصلا فرصتی برای پرداختن به مساله ریزگردها ندارد. کشور دیگر عراق است که به اندازه ای درگیر معضلات داخلی است، که برایش موضوعی مانند ریزگردها اولویت آخر است. خشک شدن هورالعظیم ناشی از همین بی توجهی دولت عراق به موضوعات زیست محیطی و رها کردن آن بوده است.»
آقای کهرم ریاض و آنکارا را هم در این میان مقصر قلمداد کرده و می‌گوید: «عربستان از دیرباز در مسائل مربوط به محیط زیست بی توجه بوده است و طبیعیت نیز روز به روز بیشتر با این کشور قهر میکند. ترکیه نیز در حال حاضر درگیر سدسازی بر روی دجله و فرات است و پایین دست رودخانه‌ها را رها کرده‌اند. در نتیجه مناطقی که از آب خارج می شوند، منشأ ریزگردها هستند.»
اختلاف میان دولت و مجلس
برگزاری کمپین‌های گوناگون در اعتراض به شرایط موجود آب و هوایی در ایران، نوشتن شعار بر روی ماشین‌های غبارگرفته و انتشار آنها در شبکه‌های مجازی، کمپین ماسک سفید، اعتراضات نمایندگان مجلس شورای اسلامی و طرح آن در صحن علنی مجلس، همه نشانگر این است که این مشکل چند ساله همچنان به قوت خود باقی است.
حشمت الله فلاحت پیشه، نماینده اسلام آباد غرب، ۳۰ خردادماه در صحن علنی مجلس ریزگردها را یکی از مهمترین مشکلات کشور خواند و گفت: «ریزگردها مردم را خفه میکند و باید بخشی از زمان مجلس را به ارائه گزارش مسئولان دولتی در مورد پدیده ریزگردها اختصاص داد.»
این عضو کمیسیون امنیت ملی با اشاره به طرحی برای مقابله با ریزگردها گفت:« سال ۹۱ طرح یک فوریتی را برای مقابله با ریزگردها ارائه دادیم. دولت برای اینکه کاری انجام ندهد، لایحه ارائه کرد و طرح ما از دستور خارج شد و لایحه هم به پارکینگ لوایح رفت.»
#زابل، سومین شهر آلوده جهان #ریزگردpic.twitter.com/4Cfwp1I3wr
— Pooneh Irani (@poonehirani) 21 juin 2016
محیط زیست سالم حق اولیه هر شهروند
حسین احمدی نیاز حقوقدان در تهران، در خصوص شرایط موجود آب و هوایی در کشور داشتن محیط زیست سالم را حق اولیه هر شهروند می‌داند. او در این رابطه به یورو نیوز می‌گوید: «در ایران اصل پنجاهم قانون اساسی این تکلیف را بر عهده همگان قرار داده است. در زمینه آلودگی هوا و حق بر حیات نیز میتوان اینگونه استدلال کرد که با توجه به اهمیت عنصر هوا در زندگی انسانها، رابطه مستقیمی بین حفاظت از هوا در برابر آلودگی و حق حیات وجود دارد، به عبارت دیگر وجود عنصر هوا مرتبط با صرف حیات و نبودن آلودگی در آن مرتبط با کیفیت زندگی است. بنابراین برای تعیین حداقلی از کیفیت زندگی برای شهروندان لزوم مقابله با آلودگی هوا اهمیت ویژه‌ای دارد. دولت‌ها وظیفه فراهم آوردن بستر و محیطی پاک برای شهروندان خود دارند و دسترسی به زندگی سالم و داشتن محیط زیست پاک و هوای عاری از هر نوع آلودگی جزو حقوق فطری و طبیعی آنان است.»
آقای احمدی نیاز در این مورد اضافه میکند: «از جمله شرایط فراهم شده، میتوان به ماده ٥٧٠ قانون مجازات اسلامی اشاره کرد. در کل، نظام حقوقی ایران آلودگی هوا را جرم انگاری نموده است. واقعیت مساله این است که آلودگی هوا به علت تهدیدات جدی که علیه بهداشت و سلامتی و محیط زیست سالم شهروندان دارد، نقض حقوق شهروندی و حقوق بشر تلقی می‌شود.»احیای تالاب‌ها، نخستین درمان معضل ریزگردها
از بهمن ماه سال گذشته با بحرانی‌تر شدن وضعیت هوای ایران به‌علت ورود ریزگردها، کارگروهی در وزارت کشور با عنوان ستاد مقابله با پديده گرد و غبار تشکیل شد. هدف از تشکیل این ستاد ارائه طرحی به منظور شناسايي منشاء و عوامل گرد و غبار ذکر شد. سعید متصدی، معاون سازمان حفاظت محیط زیست درخصوص عملکرد این ستاد در جریان یک میزگزد در شبکه خبر با اشاره به اقدامات صورت گرفته در بحث کنترل گرد و غبارها با منشأ داخلی گفت: « اکنون کانونهای داخلی در بسیاری از استان های کشور شناسایی شده است و ما با زیر آب بردن بخشی از تالاب هورالعظیم [مشترک بین ایران و عراق] از اواسط سال ۹۲ اقدام قابل توجهی در کاهش تولید گرد و غبارها داشته‌ایم. سال گذشته در استان خوزستان هم بیش از ۴ هزار هکتار از اراضی را مالچ پاشی کردیم و بنا داریم با کمک دانشگاه‌های کشور تولید نهال داشته باشیم.» آقای متصدی همچنین احیاء بسیاری از تالاب ها از جمله تالاب هامون را در کاهش گرد و غبار مؤثر خواند که با راه اندازی ایستگاههای کوچک سنجش گردوغبار در شهرستان‌ها واتصال آن به شبکه پایش و اندازه گیری سراسری، سیستم شبکه پایش کشور تکمیل شده است .
