شصت و هفتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد پس از شصت و هفت سال از زمان تاسیس آن هنوز هم باید پاسخی برای این سوال اصلی و قدیمی بیابد.
براستی سازمان ملل چه فایدهای دارد؟ آیا آنچه ژنرال دوگل بدان ماشین نام نهاده است هنوز هم کارایی دارد؟ و آیا این اصطلاح از این پس نیز معنا و مفهومی دارد؟ اقدامات آن با چه هدف و انگیزهای صورت میگیرد؟
سازمان ملل متحد در ژوئن سال ۱۹۴۵ میلادی و پس از جنگ جهانی دوم با هدف برقراری صلح و آرامش در بین ملل مختلف ایجاد شد. سازمان ملل در انجام وظایف و ماموریتهایش اغلب ناکام مانده است. شورای امنیت این سازمان نیز در برابر تضادهای بین المللی چندان که باید خوش ندرخشیده است.
شورای امنیت سازمان ملل از پنج عضو دائم یعنی برندگان سابق جنگ جهانی دوم تشکیل یافته که دارای حق وتو هستند. علاوه بر آن این شورا دارای ۱۰ عضو غیر دائم است.
شورای امنیت در شکل کنونیاش گاهی برای بحرانها و مسائل میتواند به نتیجه برسد و تصمیمگیری کند. لیبی نمونه اخیر این موضوع است. در ۱۸ مارس سال ۲۰۱۱، شورای امنیت با تصویب قطعنامه ۱۹۷۳، هرگونه اقدام ضروری برای محافظت از شهروندان لیبی را مجاز شناخت.
فرانسه و بریتانیا این اقدامات ضروری را از طریق حملات هوایی برای مشارکت در سرنگونی رژیم قذافی به انجام رساندند. چین و روسیه چنین تفسیری نداشتند. شاید از همین روست که پکن و مسکو با هر گونه مداخله نظامی چند جانبه در سوریه مخالفت میورزند.
چندجانبه، واژه کلیدی که کشورهای خواستار اصلاحات در شورای امنیت حول محور آن جمع شدهاند و پیشنهادهایی در این زمینه دارند؛ یعنی آلمان، ژاپن، برزیل و هند که کشورهای گروه چهار را تشکیل میدهند.
این گروه خواستار افزوده شدن ۱۰ عضو جدید به شورای امنیت است؛ شش عضو به اعضای ثابت یعنی گروه چهار و دو کشور از آفریقا و همینطور ۴ عضو به اعضای غیر ثابت. آنها همچنین از حذف حق وتو سخن میگویند و در مقابل، به جای آن، آراء اکثریت یعنی دو سوم اعضا را پیشنهاد میکنند.
حق وتو، پاشنه آشیل سازمان ملل متحد، مانعی بر سر راه برخی کشورها و فرصتی برای دیگر کشورهاست. امکانی که گاهی بصورت دلخواهانه و بی قاعده مورد استفاده قرار میگیرد.
آقای دکتر شارل کوپچان، استاد امور بین الملل، با تشکر از شرکت شما در این مصاحبه. در منشور اصلی و اولیه سازمان ملل به عدالت و حفظ و برقراری صلح در جهان اشاره شده است. آیا به این امر همچنان توجه می شود؟
شارل کوپچان:
فکر میکنم سازمان ملل بسیاری کارهای مهم انجام میدهد که در معرض دید همگان قرار نمیگیرد : مأموریتهای حفظ صلح در نقاط مختلف دنیا، اسکان پناهندگان و مشکلات بهداشت و غذا. بنابراین در کنار آنچه این هفته در نیویورک رخ میدهد، سازمان ملل خیلی کارها هست که انجام میدهد. وقتی به مسایل بزرگی مانند جنگ در سوریه، روابط فلسطینیها و اسرائیل، ایران و غیره میرسیم، از برخی لحاظ سازمان ملل جای بسیار خوبی است، چون همه در آن حضور دارند و نوعی جایگاه برای مباحثات جهانی است. اما اندازه و گستردگی این سازمان هم مشکلات خاص خودش را دارد.
یورونیوز:
کشورهایی که مایلند شورای امنیت توسعه یابد، نقشگران اصلی جهانی هستند.
ازهنگامی که آلمان و ژاپن کنار گذاشته شده اند، زمان زیادی می گذرد. شما این امر و نیز توانایی دستیابی هند و برزیل در رسیدن به جایگاه دائمی در شورای امنیت را چگونه ارزیابی می کنید؟
شارل کوپچان:
فکر میکنم درباره لزوم بزرگ تر شدن اجماع وجود دارد. مشکل رسیدن به توافقی سیاسی بر سر این موضوع است که کدام کشورها وارد خواهند شد. مقدار زیادی حسادت و دعواهای داخلی هست. گمان میکنم طی ۵ یا ۶ و یا ۷ یا ۸ سال آینده شاهد بزرگ شدن شورای امنیت باشیم. اما به خاطر حسادتها و چشم و همچشمیها که برای اشغال این کرسیهای پرطرفدار وجود دارد، شاهد این جو دعواها نیز خواهیم بود. شبیه نزاع هایی که در غذاخوری مدارس رخ میدهد و طرفهای دعوا غذا به سمت هم پرتاب میکنند.
یورونیوز:
مجمع عمومی سازمان ملل متحد را معمولا داری پایه و اساس دموکراتیک میبینند، اما شورای امنیت را نه. آیا این انحصار پنج کشور بزرگ دوام میآورد؟
شارل کوپچان :
خوب اینجا تنشی بین مشروعیت و کارآیی وجود دارد. از بعضی لحاظ شورای امنیت سازمان ملل مشروعیت ندارد. چون به کشورهایی که در آن کرسی دارند و یا کشورهایی که حق وتو دارند، قدرت بیشتری میدهد. مشکل اینجاست که قدرتهای بزرگ زیر بار حرف اعضا نخواهند رفت و قدرت خود را به کشورهای کمقدرتتر واگذار نخواهند کرد. بههمین دلیل هم هست که آنجا هستند و حق وتو دارند. فکر میکنم این نتش در سازمان ملل باقی بماند و روشی که برای رفع آن یعنی افزایش مشروعیت، بدون از بین بردن کامل کارآیی انتخاب شده، این است که تعداد کرسیها آنقدر زیاد نشود که هیچگاه نتوان به هیچ توافقی رسید .
یورونیوز: قطعنامه مهم در مورد برخورد با اسراییل هیچ گاه اجرا نشده است و نیز سایر قطعنامه ها. در مورد رسیدن به اِجماع بین المللی برای جلوگیری ازحمله یک کشوربه ایران، صرف ترس از برنامه جنگ افزار هسته ای چطور؟ آیا امروز سازمان ملل ناتوان است ؟
شارل کوپچان:
اینکه سازمان ملل برای مداخله نظامی در ایران به اجماع برسد، بسیار نامحتمل است. به این دلیل که درون شورای امنیت و نیز مجمع عمومی سازمان ملل بر سر عقلانی بودن و همچنین لزوم استفاده از نیروی نظامی برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای، اختلاف عمیق است. آیا این یعنی این که سازمان ملل از عهدهی هیچ کاری بر نمیآید؟ خیر! چون این نوع مشکلات همیشه وجود داشته است . همین مشکل بر سر کوزوو وجود داشت و بر سر مداخله در عراق … به نوعی، اینها نقصهای ذاتی سازمان ملل است.
یورونیوز:
از اظهارات و نظرات تان تشکر می کنیم.
شارل کوپچان:
سپاسگزارم