فراگیری بیماری ابولا، بحران سلامتی بیسابقهای بود که منجر به آغاز تحقیقات علمی گستردهای به منظور یافتن واکسن امن و موثری شد. محققان یک کلینیک در سیرالئون هنوز در این زمینه مشغول تحقیق هستند و معتقدند تلاشها به زودی به نتیجه خواهد رسید.
تجربه مواجه شدن با بیماری ابولا، تجربهای ماندگار است. یکی از بازماندگان درباره شایعات پیرامون این بیماری میگوید: «بیماری ابولا واقعی است. اگر کسی به شما بگوید که ابولا ساخته ذهن انسان است باید بگویید نه! ابولا یک بیماری ویروسی واقعی است. من شاهد عواقب ابولا در این کشور بودم و مردمی را دیدم که با ابتلا به این ویروس از بین رفتند.»
یکی دیگر از بازماندگان درباره روزهای تلخ بیماریش میگوید: «من به مدت دو هفته در قرنطینه بستری بودم. نفر یازدهم بود و مدتی را آنجا سپری کردم. هشت نفر از ما جان خود را از دست دادند و تنها سه نفر زنده ماندیم.»
حتی پزشکان نیز در امان نبودند: «در همان دو هفته، یازده پزشک جان خود را از دست دادند. ما کمتر از ۲۰۰ پزشک در این کشور داشتیم.»
برخی از پزشکان از نزدیک شاهد از بینرفتن همکارانشان بودند: «دیدن اینکه یک همکار قربانی بیماری ابولا میشود بسیار تجربه تلخی است. تنها در طی چند روز او دیگر وجود ندرد و تو مسئول عفونتزدایی جسد همکارت هستی.»
ما در سیرالئون قلب شروع همهگیری بیماری ابولا هستیم. ابولا به کشورهای آفریقای غربی همچون لیبریا و گینه نیز شیوع یافت و از دسامبر ۲۰۱۳ تا ماه مه ۲۰۱۶ از ۲۸ هزار نفری که به این ویروس آلوده شدند حداقل ۱۱ هزار و سیصد نفر جان خود را از دست دادند. فراگیری بیماری ابولا، بحران سلامتی بیسابقهای بود که منجر به آغاز تحقیقات علمی گستردهای به منظور یافتن واکسن امن و موثری شد. محققان این کلینیک هنوز در این زمینه مشغول تحقیق هستند و معتقدند تلاشها به زودی به نتیجه خواهد رسید.
اِما بانگورا در سال ۲۰۱۴ بیست و سه سال داشت در دانشگاهی در شهر فریتاون پایتخت سیرالئون دانشجوی مدیریت بود. اِما شاهد مبتلا شدن اطرافیانش به ویروس خطرناکی بود و ناگهان یک روز با درد بدن، اسهال و استفراغ و تب شدید از خواب بیدار شد.
او درباره چگونه مبتلا شدن به ویروس ابولا میگوید: «پدر دوستم مریض شده بود و من به دیدنش رفتم و سه روز پیش او ماندم. پدرش فوت کرد و او را به خاک سپردند. من هنوز خانه دوستم بودم که بدن درد و تب شروع شد. خیلی ترسیدم و کاملا ناامید شدم. میدانستم که ویروس به من حمله کرده است. همه میگفتند که اگر تو را به مرکز درمانی ببرند، هرگز به خانه بازنخواهی گشت. بنابراین تصمیم گرفتم که خانه بمانم و خودم را در اتاقم حبس کردم.»
اِما شش روز را در خانه سپری کرد. سپس او را به درمانگاه محلی منتقل کردند. او موفق شد بیماری را شکست دهد و جان سالم به در ببرد. اما دیگر نتوانست ادامه تحصیل دهد و اکنون خانهنشین شده است. امکان یافتن کار برای او بسیار پایین است.
اِما اهل منطقهای است که میزان ابتلا به ابولا در آن به شدت بالا بود. تمام روستاهای اطراف قرنطینه شدند و خانوادهها از ترس مبتلا شدن به ابولا هیچجا نمیرفتند. اقتصاد محلی به همین خاطر راکد شد.
یک پروژه تحقیقاتی اروپایی برای ساخت واکسن علیه ابولا به همین دلایل این منطقه را انتخاب کرده است.
بیش از ۱۰۰۰ داوطلب سالم که شامل بزرگسالان و کودکان بین ۱ تا ۱۷ ساله میشود در مطالعات بالینی بر روی واکسن ابولا شرکت کردهاند.
امروز یک کودک دو ساله زیر نظر مادرش و با همراهی توضیحات دقیق پرستاران، واکسن ابولا را دریافت میکند.
ایشا کاناوا، یکی از پرستاران پروژه تحقیقات ساخت واکسن در دانشگاه سیرالئون میگوید: « والدین کودکان هنگام واکسن زدن همیشه میپرسند که آیا کودکمان هرگز به ابولا مبتلا نخواهد شد؟ ما هم پاسخ میدهیم که این یک مرحله مطالعاتی است و هنوز نمیدانیم که آیا این واکسن جلوی مبتلا شدن به ابولا را خواهد گرفت یا خیر.»
تمام داوطلبان در قبل و بعد از تزریق واکسن تحت معاینه قرار میگیرند. پزشکان نیز داوطلبان را مرتبا در جریان وضعیت واکسنی که قرار است جلوی این بیماری را بگیرد، قرار میدهند.
مورالای کامارا پزشک مرکز دانشگاه سیرالئون درباره اثرات آلودگی به ویروس ابولا میگوید: «ابولا یکی از تبهای خونریزیدهنده است و میتواند هر عضوی در بدن انسان را درگیر بیماری کند. به عنوان مثال میتواند چشم، گوش، رگهای خونی یا پوست و حتی دستگاه تناسلی را درگیر خود کند.»
طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، نرخ مرگ و میر ناشی از بیماری ابولا بین ۵۰ تا ۹۰ درصد است.
بسیاری از پزشکانی که اکنون در مطالعات بالینی بر واکسن ابولا شرکت دارند، در زمان شیوع ابولا در خط مقدم نگهداری از بیماران بودند.
انیس بانگورا پزشک مرکز درمانی دانشگاه سیرالئون درباره انگیزه کار کردن در این مرکز میگوید: «هیچکس در امان نیست و همین انگیزه من برای قبول این کار بوده است. انگیزه من تلاش برای ساخت واکسنی است که جلوی شیوع دوباره این بیماری را بگیرد.»
پزشکان میگویند مطالعات بالینی از داوطلبان واکسن ابولا نتایج امیدوار کنندهای داشته است.
خانم دکتر بانگورا درباره آزمایشات بالینی بر روی واکس ابولا میگوید: «تزریق واکسن به بدن داوطلبان موجب تولید پادتن در خون آنها ضد ویروس شده است. این نشان میدهد واکسن امن است و نتایج بسیار امیدوارکننده است.»
نمونههای خونی داوطلبان در آزمایشگاههای محلی مورد مطالعه قرار میگیرند. این آزمایشگاهها قبل از شیوع بیماری ابولا وجود نداشتند و به تازگی ساخته شدهاند. این منطقه حتی به برق ملی برق متصل نیست و برای راهاندازی دستگاههای پیشرفته آزمایشگاهی باید از ژنراتور برق استفاده کرد.
دکتر کِن آووندو، متخصص علوم بیوتکنولوژی در دانشگاه لندن درباره مراحل ساخت واکسن میگوید: «الویت اول ما حفظ سلامت داوطلب است. در مرحله دوم موثر بودن واکسن را در نظر میگیریم. اینکه واکسن عمل کند و جلوی بیمار شدن را بگیرد. در مرحله سوم به جنبه ایمنیزایی آن نگاه میکنیم. اینکه بعد از تزریق واکسن، آیا سیستم ایمنی بدن در برابر ویروس واکشن نشان میدهد و علیه آن میجنگد یا نه.»
در این آزمایشگاه در هلند، از نزدیک بر روی واکسنهایی که در سیرالئون تولید و آزمایش شدهاند، نظارت میشود. استراتژی محققان برای بهتر ساختن ایمنی بدن در برابر ویروسهای خطرناکی از یک خانواده، تولید یک سیستم واکسن دو مرحلهای با دو واکسن متفاوت در هر مرحله است.
یوهان وانهوف، مدیر مرکز واکسن یانسن درباره ویروس ابولا میگوید: «وقتی به ویروس آلوده میشوید، ویروس خیلی سریع در بدن شما تکثیر میشود و این منجر به نرخ مرگ و میر بالا میشود. بنابراین سیستم ایمنی بدن در برابر این میزان ویروس باید از آسیبناپذیری بالایی برخوردار باشد. ابولا از بین نرفته است و نخواهد رفت. ابولا باقی خواهد ماند و بارها و بارها باز خواهد گشت.»
دانشمندان معتقدند جامعه درگیر بیماری باید در جریان آزمایشات و مطالعات قرار گیرند و در آن نقش داشته باشند.
ماکایا دوگویی، سرپرست بخش توسعه درمانی و مسائل پزشکی مرکز واکسن یانسن«همکارانی که درگیر کار میدانی هستند باید با داوطلبان صحبت کنند و همه مراحل و اهداف آزمایشات را توضیح دهد. روشن شدن این مسائل به پیشرفت مراحل آزمایشی کمک خواهد کرد.»
با اینکه به نظر میرسد محققان معتقدند واکسن ساخته شده از شانس موفقیت بالایی برخوردار است، مطالعات و آزمایشات همچنان باید ادامه یابد.
کریستین لون سرپرست گروه توسعه در مرکز واکسن ابولا درباره آخرین نتایج آزمایشات بالینی میگوید: «دادههای جمعآوری شده از آزمایشات بالینی بر روی واکسن ابولا بسیار امیدوارکننده است. به نظر میرسد واکسن واکنشهای ایمنیسازی ماندگاری را در بدن برمیانگیزد که این ما را بسیار خشنود میکند. با این دادهها حال میتوان برای گرفتن مجوز تولید واکسن اقدام کرد. این یکی از اهداف ماست.»
این تحقیقات زیر نظر «موسسه نوآوری پزشکی» انجام میشود که یکی از بزرگترین موسساتی است که نتیجه همکاری بخش خصوصی و دولتی در زمینه علوم تجربی است. بودجه این موسسه ۳.۲ میلیارد یورو است که از سوی کمیسیون اروپا و صنعت داروسازی اروپا تامین میشود.
پییر مولین، مدیر اجرایی «موسسه نوآوری پزشکی» درباره چگونگی آغاز پروژه ساخت واکسن ابولا میگوید: «افکار عمومی جهان از شیوع ابولا نگران بود و پیشبینی آینده بعد از شیوع غیرممکن بود. این به ما این فرصت را داد تا بتوانیم حمایت بخش دولتی و صنعتی را جلب کنیم. در نتیجه توانستیم برنامه ابولا که شامل ساخت واکسن، تشخیص بیماری و غیره میشود را تبیین و اجرا کنیم.»
کسانی که جان سالم به دربردند هنوز با خاطرات دردناکی دست و پنجه نرم میکنند. مدیر این مدرسه در روزهای اولین شیوع ابولا به آن مبتلا شد. او حالا ۳۴ سال دارد و به طور مرتب با شاگردان و اطرافیانش درباره روشهای جلوگیری از ابولا صحبت میکند.
کادیاتو بانگورا در اینباره میگوید: «من نشانههای بیماری را میشناسم و میدانم که چه کارهایی را نباید انجام داد. نباید با بیماران تماس داشت. از خوردن گوشت به خصوص گوشت شکاری باید پرهیز کرد. از وسایل شخصی بیمار مثل لیوان نباید استفاده کرد. من نکتههای زیادی را درباره این بیماری میدانم.»
تحقیقات درباره واکسن ابولا ادامه خواهد یافت. آزمایشهای بالینی قرار است به صورت گستردهتری صورت پذیرد. تمام این اقدامات و برنامهها بخشی از تلاش بیوقفهایست برای امید دادن به نسلهای جدیدی که در معرض این ویروس زندگی میکنند.