آیا چین «شریکی ضروری» برای مقابله با بزرگ‌ترین چالش‌های عصر ماست یا باید این کشور را «عامل اصلی» پشت بزرگ‌ترین درگیری مسلحانه در خاک اروپا از سال ۱۹۴۵ تاکنون دانست؟ پاسخ این سوال به این بستگی دارد که آن‌را از چه کسی بپرسید.
آگهی
آیا چین «شریکی ضروری» برای مقابله با بزرگ‌ترین چالش‌های عصر ماست یا باید این کشور را «عامل اصلی» پشت بزرگ‌ترین درگیری مسلحانه در خاک اروپا از سال ۱۹۴۵ تاکنون دانست؟ پاسخ این سوال به این بستگی دارد که آن‌را از چه کسی بپرسید.
بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، موجی از تغییرات شدید را در سراسر جهان به راه انداخته و کشورها را وادار کرده تا در جست‌وجوی پناهی در برابر سیاست‌های بی‌محابای رئیس‌جمهور آمریکا، بار دیگر به بازنگری در اتحادها و دشمنی‌هایشان بپردازند.
به‌ویژه تعرفه‌های گسترده ترامپ، دولت‌ها را به‌شدت نگران کرده و باعث شده که این پرسش جدی مطرح شود: آیا جریان تجارت و زنجیره تأمین که دهه‌ها به آن تکیه داشته‌اند، ممکن است یک‌شبه فروبپاشد و آشوبی بی‌سابقه به بار آورد؟
برای اتحادیه اروپا که یک قدرت صادرات‌محور و مدافع سرسخت بازارهای آزاد است، تعرفه‌های ترامپ مانند سیلی محکمی به صورت این بلوک بوده است. با وجود عقب‌نشینی غافلگیرکننده کاخ سفید، اتحادیه همچنان مشمول نرخ پایه ۱۰ درصدی خواهد بود. افزون بر این، فولاد، آلومینیوم و خودروها نیز با تعرفه‌ای سنگین به میزان ۲۵ درصد مواجه خواهند شد. ترامپ تهدید کرده که داروهای تولید خارج از آمریکا را هم مشمول تعرفه خواهد کرد؛ حوزه‌ای بسیار حساس برای اروپایی‌ها.
با سقوط سریع روابط فراآتلانتیکی و محدود شدن بیش‌ازپیش بازار آمریکا، بروکسل به دنبال فرصت‌های اقتصادی تازه‌ای است که بتوانند دست‌کم بخشی از شوک ناشی از اقدامات ترامپ را جبران کنند.
در این میان، چین به‌سرعت به عنوان گزینه‌ای جدی مطرح شده است.
با داشتن طبقه متوسطی که روزبه‌روز ثروتمندتر می‌شود و بنابراین توان خرید کالاهای خارجی بیشتری پیدا می‌کند، چین به عنوان یک شریک تجاری سودآور شناخته می‌شود؛ شریکی که می‌تواند برای شرکت‌های اروپایی مشتریان جدید و سرمایه‌گذاری‌های تازه فراهم کند—دقیقاً همان چیزی که در دوران رکود رشد داخلی و آشفتگی سیاسی خارجی به آن نیاز دارند.
طبق داده‌های یورواستات، در سال ۲۰۲۳، آمریکا مقصد اول کالاهای ساخت اتحادیه اروپا بود (به ارزش ۵۰۱.۹ میلیارد یورو)، و چین در جایگاه دوم قرار داشت (۲۲۳.۵ میلیارد یورو). با این حال، چین بزرگ‌ترین سهم کالاهای وارداتی به این بلوک را به خود اختصاص داد (۵۱۶.۲ میلیارد یورو)، پس از آمریکا (۳۴۶.۷ میلیارد یورو).
نکته جالب این بود که تنها چند روز پس از آن‌که ترامپ از تعرفه‌های «متقابل» مورد نظر خود رونمایی کرد، اورزولا فن در لاین با نخست‌وزیر چین، لی چیانگ، تماس تلفنی برقرار کرد تا درباره مسائل دوجانبه و وضعیت اقتصاد جهانی گفت‌وگو کند.
در بیانیه رسمی کمیسیون اروپا آمده است: «در پاسخ به اختلال گسترده ناشی از تعرفه‌های آمریکا، رئیس کمیسیون اروپا، بر مسئولیت اروپا و چین، به‌عنوان دو بازار بزرگ جهانی، برای حمایت از نظام تجاری نیرومند و اصلاح‌شده، آزاد، منصفانه و مبتنی بر شرایط برابر، تأکید کرد.»
در مقابل، نسخه‌ای که از سوی پکن منتشر شد، بسیار خوش‌بینانه‌تر بود و بر «روند رشد باثبات» در روابط تأکید داشت. لی چیانگ در این گفت‌وگو به فن در لاین گفت: «چین آماده است تا با طرف اروپایی همکاری کند و به توسعه سالم و باثبات روابط چین-اتحادیه اروپا کمک کند.»
این تبادل نظر که با انتقادهای مستقیم از سیاست‌های ترامپ همراه بود، بلافاصله گمانه‌زنی‌هایی را درباره احتمال نزدیکی مجدد دو طرف برانگیخت.
فن در لاین که در دوره نخست مسئولیت خود سیاست «کاهش وابستگی به چین» را دنبال می‌کرد، در ماه‌های اخیر لحن خود را نرم‌تر کرده است. او اکنون ترجیح می‌دهد از یک سیاست خارجی «معامله‌محور» برای «تعامل سازنده» با پکن صحبت کند.
چند روز پس از تماس تلفنی فن در لاین با نخست‌وزیر چین، احساس نزدیکی دیپلماتیک میان اروپا و چین بیشتر شد؛ زمانی که پدرو سانچز، نخست‌وزیر اسپانیا، به پکن پرواز کرد و با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین دیدار داشت. سانچز، چین را «شریکی ضروری» برای مقابله با چالش‌های عصر حاضر توصیف کرد و خواستار پایان دادن به رویکرد تقابلی شد.
سانچز گفت: «اسپانیا خواهان روابط متوازن‌تر بین اتحادیه اروپا و چین، یافتن راه‌حل‌های مذاکره‌شده برای اختلافات موجود و همکاری بیشتر در زمینه‌های مورد علاقه مشترک است.»
سپس، در روز جمعه، کمیسیون اروپا خبر دیگری منتشر کرد که بر اساس آن بروکسل و پکن توافق کردند تا بار دیگر گزینه «توافق بر سر قیمت» (حداقل قیمت) را برای حل اختلاف دیرینه درباره خودروهای برقی ساخت چین بررسی کنند. این گزینه در سال گذشته بارها مطرح شده بود اما به‌دلیل عدم پیشرفت، در سکوت کنار گذاشته شد.
دیپلمات‌های کشورهای عضو، که همواره در مورد نحوه برخورد با چین دچار اختلاف نظر بوده‌اند، این تحولات را زیر نظر دارند اما هنوز برای قضاوت نهایی عجله نکرده‌اند.
یکی از دیپلمات‌ها که نخواست نامش فاش شود در این خصوص به یورونیوز گفت: «اتحادیه اروپا می‌خواهد و نیاز دارد که در جهان به‌عنوان شریکی قابل‌اعتماد شناخته شود. از این نظر، گفت‌وگو با چین در حال تحول است، چون چین نیز نگاه متفاوتی به ما دارد. من فکر نمی‌کنم رویکرد اروپا نسبت به چین به‌طور کامل تغییر کرده باشد، اما بادها در حال تغییر مسیرند.»
واقعیت از راه می‌رسد
البته این تغییر جهت‌های ژئوپولیتیکی لزوماً به نفع چین نیستند.
اوایل همین هفته، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، اعلام کرد ارتش این کشور دو تبعه چینی را که در کنار نیروهای روسیه در خاک اوکراین می‌جنگیدند، دستگیر کرده است. او بعدتر گفت دولتش «اطلاعات دقیقی» در اختیار دارد که نشان می‌دهد بیش از ۱۵۰ شهروند چینی به نفع مسکو وارد جنگ شده‌اند.
سرویس‌های امنیتی اوکراین می‌گویند این افراد از طریق تبلیغات، از جمله در شبکه‌های اجتماعی، توسط روسیه جذب شده‌اند، اما هنوز نتوانسته‌اند تأیید کنند که دولت مرکزی چین در پکن از این مسئله آگاه بوده یا در آن دخالتی داشته است.
زلنسکی گفت: «من فکر می‌کنم ایالات متحده باید توجه بیشتری به آنچه امروز رخ می‌دهد داشته باشد. ما انتظار داریم این مسئله به به صورت جدی و چین به عنوان سومین کشوری که بعد از ایران و کره شمالی به صورت مشخص از تجاوز نظامی روسیه به اوکراین حمایت می‌کند در نظر گرفته شود.»
وزارت خارجه چین در پاسخ به این اظهارات، آن‌ها را «کاملاً بی‌اساس» خواند.
لین جیان، سخنگوی این وزارتخانه گفت: «می‌خواهم تأکید کنم که دولت چین همواره از شهروندان خود می‌خواهد که از مناطق درگیر دوری کنند.»
در بروکسل، این خبر تنها چند ساعت پس از تماس فن در لاین با نخست‌وزیر چین منتشر شد و تقریباً مانند یک شوک واقع‌گرایانه که تب گرمای احتمالی نزدیکی دیپلماتیک را فرو نشاند عمل کرد.
در سه سال گذشته، اتحادیه اروپا از موضع بی‌طرف و منفعل پکن در قبال حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین ناخشنود بوده است؛ حمله‌ای که چین همواره آن را فقط یک «بحران» نامیده. همچنین، روابط «بدون محدودیت» میان شی جین‌پینگ و ولادیمیر پوتین نیز نگرانی‌های زیادی برانگیخته است. (شی قرار است در مراسم ۹ مه در مسکو، به دعوت پوتین، شرکت کند، اما دعوت برای سفر به بلژیک و شرکت در نشست چین-اتحادیه اروپا در ماه ژوئیه را نپذیرفته است.)
کایا کالاس، مسئول عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا، ناامیدی آشکار خود را از این مسئله چنین بیان کرد: «واضح است که چین عامل اصلی توانمندسازی روسیه در این جنگ است. بدون حمایت چین، روسیه نمی‌توانست در این مقیاس جنگ را ادامه دهد. ما می‌بینیم که ۸۰٪ از کالاهای با کاربرد دوگانه (نظامی و غیرنظامی) از طریق چین وارد روسیه می‌شوند. اگر چین واقعاً بخواهد این حمایت را متوقف کند، قطعاً تأثیرگذار خواهد بود.»
دوستی نزدیک و مستحکم پکن با مسکو، یکی دیگر از موارد ناراحتی و تنش‌هایی است که روابط اتحادیه اروپا و چین را به پایین‌ترین سطح خود رسانده است.
سایر تنش‌ها شامل صادرات گسترده و ارزان‌قیمت محصولات ساخت چین، استفاده سنگین از یارانه‌های دولتی که به ضرر رقبای خارجی تمام می‌شود، قوانین حمایت‌گرایانه که مانع دسترسی شرکت‌های اروپایی به بازار چین می‌شوند، نظارت بر شهروندان و شرکت‌ها، نحوه مدیریت همه‌گیری کرونا، رفتار تهاجمی در تنگه تایوان، سرکوب اقلیت اویغور در منطقه سین‌کیانگ، نقض حقوق بشر، حملات سایبری و کمپین‌های انتشار اطلاعات غلط هستند.
هرگونه همکاری میان بروکسل و پکن برای عبور از پیامدهای تعرفه‌های ترامپ، به احتمال زیاد نمی‌تواند راه‌حلی برای این فهرست بلندبالا از اختلافات ارائه دهد. اختلافاتی که هیچ ربط مستقیمی به هم ندارند، پیچیده‌اند و به عواملی وابسته‌اند که از کنترل اتحادیه اروپا خارج‌اند.
اگرچه برخی رهبران، مانند پدرو سانچز از اسپانیا و ویکتور اوربان از مجارستان، خواهان بازنگری و بهبود روابط هستند، اما دیگران همچنان به‌شدت بدبین‌اند. در توافق ائتلافی دولت آینده آلمان به رهبری فریدریش مرتس آمده است: «ما باید بپذیریم که به‌دلیل اقدامات چین، عناصر رقابت سیستماتیک اکنون به‌وضوح آشکار شده‌اند.»
تناقض موجود در گفتمان عمومی از یک‌سو درخواست برای همکاری بیشتر، و از سوی دیگر انتقادهای شدید به‌خوبی دشواری همیشگی اتحادیه اروپا برای یافتن یک رویکرد مشترک و هماهنگ درباره چین را نشان می‌دهد. این دوگانگی حتی در شرایطی که چین در کنار کشوری ایستاده که اتحادیه اروپا آن را دشمن اصلی خود می‌داند یعنی روسیه، همچنان باقی مانده، و به‌نظر می‌رسد ادامه پیدا کند، در حالی که اتحادیه به‌دنبال شرکای جدید برای مقابله با آشفتگی‌های ناشی از سیاست‌های ترامپ می‌گردد.
اینکه این شراکت‌ها بر پایه ارزش‌های مشترک واقعی بنا شوند یا صرفاً حاصل عمل‌گرایی فرصت‌طلبانه باشند، مسئله‌ای کاملاً جداگانه است.
آلیچا باخولسکا، کارشناس شورای روابط خارجی اروپا در این خصوص به یورونیوز می‌گوید: «مذاکرات تجاری کنونی با چین لزوماً به‌معنای همکاری نزدیک‌تر با پکن نیست؛ بلکه بیشتر به‌منزله استفاده از این لحظه استراتژیک پرابهام است تا شرایط جدیدی برای تعامل با چین مذاکره شود.»
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
او افزود: «این بازگشت به وضعیت عادی گذشته نیست. اتحادیه اروپا امیدوار است امتیازاتی از پکن بگیرد، مانند قوانین الزام‌آور برای انتقال فناوری از چین یا شروط محتوای داخلی، تا از این طریق ارزش‌افزوده بیشتری برای اقتصاد اروپا حاصل شود. اینکه آیا پکن واقعاً حاضر به این امتیازدهی هست یا نه، هنوز مشخص نیست.»