در جهان مسیحیت، تولد عیسی مسیح و رویدادهای مرتبط با آن در تاریخها و سنتهای مختلف جشن گرفته میشود. این تفاوتها که ناشی از تقویمهای متفاوت، تفسیرهای مذهبی و سنتهای محلی است، باعث شده که کریسمس در برخی کشورها چند روز عقب یا جلوتر از دیگر کشورها برگزار شود.
در برگزاری سالروز تولد و تعمید عیسی نیز میان مؤمنان آئین مسیحیت در کشورهای مختلف، تفاوتهایی وجود دارد.
نوئل یا کریسمس؟
شما حتما تا به حال هر دو نام «کریسمس» و «نوئل» (به ویژه در نام «بابانوئل») را شنیدهاید. این دو واژه چه فرقی با هم دارند؟
هیچ؛ در واقع «نوئل» نام فرانسوی و «کریسمس» نام انگلیسی این رویداد خجسته ترسایی است. در ایران از قدیم این روز را به صورت فرانسوی آن یعنی «نوئل» میخواندند، اما واژه انگلیسی «کریسمس» رفته رفته جایگزین آن شده است.
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
کاتولیکها و پروتستانهای غربی؛ ۲۵ دسامبر
در کشورهای کاتولیک و پروتستان غربی مانند فرانسه، اسپانیا، ایتالیا و آلمان، نوئل یا کریسمس را در روز ۲۵ دسامبر جشن میگیرند. شب قبل از آن، یعنی ۲۴ دسامبر با مراسم خانوادگی شام ویژه آغاز میشود. در این جشن تولد عیسی مسیح گرامی داشته میشود و هدایا معمولاً شامگاه ۲۴ یا بامداد ۲۵ دسامبر داده میشوند.
در این کشورها، کریسمس معمولاً جشن خانوادگی است و مراسم مذهبی در کلیساها برگزار میشود.
اپیفانی یا «خاجشویان»؛ ۶ ژانویه
روز ۶ ژانویه در جهان مسیحیت به نام «اپیفانی» یا روز سه پادشاه مُغ شناخته میشود. واژه Epiphany از یونانی گرفته شده و به معنای «ظهور» یا «کشف» است و به این نکته اشاره دارد که عیسی مسیح پس از تولدش، برای جهان شناخته شد.
در این روز، یاد میشود که سه پادشاه یا سه مُغ از شرق به دیدار عیسی نوزاد آمدند و به او هدیه تقدیم کردند. طبق روایات مسیحی، این سه پادشاه با طلا، صندل و کندر به دیدار عیسی آمدند. منشأ آنها به شرق نزدیک نسبت داده شده است و برخی منابع تاریخی و تفسیری آنها را از ایران و مناطق بینالنهرین میدانند. بنابراین میتوان گفت که سه پادشاه مغ ایرانی یا حداقل شرقی بودهاند، زیرا خود واژه «مع» اصلا فارسی است.
در اسپانیا، این روز بسیار مهم است و مراسم آن با رژه و کارناوال سه پادشاه برگزار میشود. در این روز به کودکان هدیه داده میشود و به همین دلیل این روز برای کودان اسپانیایی از کریسمس مهمتر است.
در فرانسه، مردم در این روز یک نوع شیرینی گرد بادامی به نام «گالت د روآ» میخورند که داخل آن عروسک کوچکی گذاشته میشود و کسی که آن را پیدا کند، «پادشاه» خوانده میشود.
این روز مرتبط با شناخت جهان از عیسی و هدیه دادن به اوست، نه جشن تولد او.
کلیسای ارمنی سنت متفاوتی دارد و تولد و تعمید عیسی را در یک روز، یعنی ۶ ژانویه، جشن میگیرد. برای ارمنیها، اپیفانی ترکیبی از تولد و تعمید است. در این روز، مراسم مذهبی و خانوادگی برگزار میشود و هدایا معمولاً همزمان با تولد و تعمید داده میشوند.
در عهد صفویه گروهی از ارمنیان و گرجیها در اصفهان و مناطقی در غرب استان اصفهان امروزی ساکن شدند و یکی از مراسم ارمنیها در روز اپیفانی یا تعمید، شستن صلیب در رودخانه زایندهرود بود. از این رو ایرانیان این روز را «خاجشویان» نامیدند.
ارتدوکس شرقی؛ ۷ و ۱۹ ژانویه
کلیساهای ارتدوکس شرقی، مانند کلیسای روسیه، صربستان و گرجستان، به دلیل استفاده از تقویم جولیان (و نه تقویم گریگوری که در دیگر کشورهای مسیحی رایج است)، تولد عیسی را در ۷ ژانویه میلادی جشن میگیرند.
مراسم تولد در این کشورها با شبهای خانوادگی و مراسم مذهبی همراه است.
تعمید عیسی که در ارتدوکس شرقی نیز اهمیت ویژهای دارد و به آن «تئوفانی» گفته میشود، معمولاً در ۱۹ ژانویه برگزار میشود.
واژه «تئوفانی» که از ریشه یونانی است، در فارسی معمولاً به صورت «خدانمود» یا «ظهور الهی» ترجمه میشود و به معنای آشکار شدن خداوند برای انسانها است. در مسیحیت ارتدوکس، تئوفانی به مراسم تعمید عیسی در رودخانه یا دریاچه گفته میشود که در آن، ظهور الهی و تقدس آب جشن گرفته میشود و برکت الهی بر مردم و طبیعت جاری میگردد.
در این روز، مراسم مذهبی با آب مقدس و غسل در رودخانه یا دریاچههای یخزده انجام میشود و اعتقاد بر این است که با این عمل، آبها تقدیس و برکت میگیرند.
به تعبیر دیگر، بیشتر ارتدوکسهای شرقی، مراسم تولد عیسی را در روز ۷ ژانویه و تعمید یا شستن صلیب را در روز ۱۹ ژانویه برگزار میکنند، اما ارمنیان هر دو را در روز ۶ ژانویه.
به این ترتیب، اگرچه در جهان ۲۵ دسامبر به عنوان کریسمس شناخته شده است، در میان بسیاری از جوامع مسیحی مانند ارمنیان، گرجیها و روسها این تاریخ هیچ جایگاه مذهبی یا سنتی خاصی ندارد.