نشست آموزشی دوحه هشدار داد: فناوری نباید از یادگیری انسان پیشی بگیرد

با شتاب گرفتن حضور هوش مصنوعی (AI) در کلاس‌های درس سراسر جهان، رهبران حوزه آموزش که در دوحه گرد هم آمده بودند پیامی روشن دادند: فناوری‌های نو باید یادگیری را عمیق‌تر کنند، نه این‌که بنیان انسانی آموزش را سست کنند.

هزاران سیاست‌گذار، پژوهشگر، معلم و کارشناس فناوری در پایتخت قطر برای دوازدهمین دوره اجلاس نوآوری جهانی در آموزش، معروف به وایز، گرد هم آمدند. این رویداد شرکت‌کنندگانی از بیش از ۱۰۰ کشور را کنار هم آورد تا درباره این بحث کنند که نظام‌ها چگونه می‌توانند همزمان با حفاظت از برابری و ارزش‌های انسانی، خود را با شتاب تحول فناوری سازگار کنند.

از بلندپروازی تا واقعیت در کلاس

محور اصلی اجلاس این بود که ابزارهای هوش مصنوعی در نظام‌های واقعی آموزش گسترش یابد، نه فقط در طرح‌های آزمایشی مجزا. یک میزگرد سطح‌بالا درباره توسعه هوش مصنوعی در یادگیری هشدار داد که حکمرانی ضعیف داده، کمبود آموزش معلمان و هم‌راستا نبودن با برنامه‌های درسی ملی می‌تواند خیلی زود نوآوری را به نابرابری تبدیل کند.

سخنرانان گفتند اثربخشی واقعی بیش از آنکه به پیچیدگی فنی وابسته باشد، به اعتماد معلمان و تناسب فرهنگی بستگی دارد. آنها تاکید کردند ابزارهایی که دور از فضای کلاس طراحی می‌شوند، وقتی با واقعیت مدارس پرجمعیت و نظام‌های کم‌منبع روبه‌رو می‌شوند، اغلب ناکام می‌مانند.

مانا محمد الانصاری، رئیس توانمندسازی اقتصادی و آموزش در سازمان «آموزش برای همه»، گفت: «هوش مصنوعی باید در پی انسانیت عمل کند، نه مقدم بر آن.»

نظام‌ها زیر فشار جهانی

یافته‌های تازه از پایش جهانی آموزش یونسکو در جریان اجلاس ارائه شد که نشان‌دهنده شکاف‌های روبه‌گسترش در دسترسی دیجیتال و تامین مالی آموزش در سراسر جهان است. این پژوهش به فشار فزاینده بر نظام‌هایی اشاره کرد که با جنگ، آوارگی و آشفتگی‌های اقلیمی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

یک پنل ویژه به زبان عربی به آموزش در مناطق متاثر از درگیری پرداخت و بر پاسخ‌های جامعه‌محور و راهبردهای تاب‌آوری محلی تمرکز کرد. در این گفت‌وگو تاکید شد که از آموزش بیش از پیش خواسته می‌شود هم نیرویی تثبیت‌کننده باشد و هم ابزاری برای بازسازی بلندمدت.

طراحی شغل‌های آینده پیش از شکل‌گیری‌شان

فراتر از هوش مصنوعی، نشست‌ها به فناوری‌های عمیق و محاسبات کوانتومی پرداختند و این پرسش را مطرح کردند که آموزش چگونه می‌تواند فراگیران را برای صنایعِ هنوز شکل‌نگرفته آماده کند. کارشناسان هشدار دادند مسیرهای سنتی مدرسه و دانشگاه برای هم‌پایی با شتاب دگرگونی فناوری، کند است.

شاهین امان، مدیر بخش حمایت‌گری در وایز، گفت: «باید ارزش‌های انسانی را در قلب آنچه امروز آموزش است به کار ببریم.» این بحث بر گذار از الگوهای واکنشی آموزش به توسعه مهارت‌های پیش‌بینانه و آینده‌محور تاکید کرد.

متیو کم، پژوهشگر گوگل، در اجلاس گفت: «شغل‌های آینده خودبه‌خود پدید نمی‌آیند.» او استدلال کرد که نظام‌ها باید نقش‌های تازه را به‌طور فعال پیش‌بینی کنند و پیش از همه‌گیر شدن آنها دانش‌آموزان را آموزش دهند. این گفت‌وگو بر تغییر روزافزون از الگوهای واکنشی به توسعه مهارت‌های پیش‌بینانه و آینده‌محور تاکید کرد.

معلمان همچنان ستون فقرات آموزش هستند

با وجود تمرکز بر فناوری‌های پیشرفته، بسیاری از بحث‌ها به همان نتیجه رسیدند که معلمان در قلب هر اصلاح موفق باقی می‌مانند. پنل‌های هوش مصنوعی برای توسعه حرفه‌ای هشدار دادند که ابزارهای دیجیتال بدون رهبری نهادی قوی و چارچوب‌های سیاستی حمایتی ممکن است ناکام بمانند.

دکتر مارگو تریپسا از موسسه توسعه آموزش بنیاد قطر گفت: «شتاب تنها با دوره‌ها حفظ نمی‌شود؛ به ساختار، رهبری و حمایت سیاستی نیاز داریم.» سخنرانان هشدار دادند نظام‌های بدطراحی می‌تواند نابرابری آموزشی را افزایش دهد، نه کاهش.

کانون توجه جایزه جهانی با حضور شیخه موزه

اجلاس با قدردانی بین‌المللی از نوآوران حوزه آموزش به پایان رسید؛ شیخه موزه بنت ناصر، رئیس بنیاد قطر، جایزه آموزشی وایز را اهدا کرد. این جایزه که از مهم‌ترین جوایز آموزشی جهان است، در مجموع ۱ میلیون دلار به کنشگران تغییر در سراسر جهان اختصاص داد.

جایزه نخست به «تومو» از ارمنستان رسید؛ نهادی که یادگیری پس از مدرسه را با آموزشی خلاق و فناوری‌محور بازطراحی می‌کند. جایزه دوم به «ایقرالی.جو» از اردن اعطا شد؛ پلتفرمی که با درگیر کردن والدین، سواد عربی کودکان را تقویت می‌کند، و جایزه سوم نیز به «دارسل» از آمریکا رسید؛ برای خدمت آموزش ریاضی مبتنی بر هوش مصنوعی که برای محیط‌های کم‌اتصال طراحی شده است.

هشداری در پایان

ابهیجیت بانرجی، برنده نوبل، با یادآوری این‌که فناوری به‌تنهایی نمی‌تواند نظام‌های آموزشی را اصلاح کند، نشست را به پایان رساند. او گفت: «همه کودکان می‌توانند یاد بگیرند اگر در همان جایی که هستند به سراغشان برویم.» او هشدار داد ابزارهای بدطراحی خطر جایگزین کردن یادگیری عمیق با میان‌برها را در پی دارند.

استاوروس یانوکا، مدیرعامل در حال کناره‌گیری وایز، آموزش را حتی در جهانی مملو از ابزارهای دیجیتال نیرومند، «تلاشی عمیقا انسانی» توصیف کرد. جانشین او، دکتر آسیه کازمی، گفت جهان وارد دوره‌ای با «وعده‌های بزرگ» اما همچنین «خطرهای بزرگ» می‌شود، مگر آن‌که نوآوری با ارزش‌های روشن انسانی هدایت شود.