ترکیه در ماه جاری دست‌کم ۱۶۱ نفر از اعضای مظنون به عضویت در گروه «داعش» را بازداشت کرده است. این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که نگرانی‌ها درباره بازگشت دوباره این گروه و شاخه‌های وابسته به آن و افزایش تهدیدات در خاورمیانه، اروپا و آفریقا رو به گسترش است.
آگهی
علی یرلیکایا، وزیر کشور ترکیه هفته گذشته اعلام کرد این افراد در نزدیک به نیمی از ۸۱ استان این کشور بازداشت شده‌اند. به گفته او بازداشت‌شدگان فعالیت مستقیم در ساختار داعش داشته و در زمینه تأمین مالی این گروه نقش ایفا می‌کرده‌اند.
این تحولات پس از هشدار کارشناسان ضدتروریسم سازمان ملل در ماه گذشته رخ داد. آنها اعلام کرده بودند فعالیت شاخه‌های داعش در منطقه ساحل، شامل بورکینافاسو، مالی و نیجر و همچنین در سوریه و عراق بار دیگر شدت گرفته است.
بر اساس محاسبات یورونیوز که با استناد به گزارش‌های خبری انجام شده، هسته‌های پراکنده داعش طی سه ماه گذشته بیش از ۲۰۰ نفر را، عمدتا در آفریقای سیاه، به قتل رسانده‌اند.
بیش از یک دهه پیش، گروه داعش که ابتدا به‌عنوان شاخه‌ای جداشده از القاعده شکل گرفت، موفق شد بخش‌های وسیعی از سوریه و عراق را به تصرف خود درآورد.
روش این گروه برای جذب و افراط‌گرایی بسیار مدرن‌تر و هوشمندانه‌تر از القاعده بود که مهارت کمتری در استفاده از فناوری‌های نوین داشت. داعش عمدتا جوانان مسلمان فقیر و بیکار را دعوت می‌کرد تا به گفته آنها «برای رضای خدا» یا در راه قرائت خاص‌شان از اسلام بجنگند.
داعش با تکیه بر تفسیر افراطی خود از سلفی‌گری، که محافظه‌کارترین جریان در میان شاخه‌های اسلام محسوب می‌شود و با وهابیت در عربستان سعودی نزدیکی بسیاری دارد، مدعی بود سرزمین‌هایی که به تصرف خود درآورده «سرزمین موعود مسلمانان» است؛ جایی که در آن نسخه‌ای سخت‌گیرانه و افراطی از شریعت اسلامی حکم‌فرماست.
داعش در اوج قدرت خود بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ حدود یک‌سوم از خاک سوریه و عراق را در کنترل داشت. این گروه مسئول حملات مرگبار در غرب، از جمله حملات پاریس در سال ۲۰۱۵ و بروکسل در سال ۲۰۱۶ بود و همچنین با انتشار ویدئوهایی از سر بریدن خبرنگاران و امدادگران اسیرشده، جهان را شوکه کرد.
در عراق، داعش پس از سه سال نبرد در سال ۲۰۱۷ شکست‌خورده اعلام شد. مرگ ابوبکر بغدادی، رهبر این گروه، در جریان عملیات نیروهای آمریکایی در اکتبر ۲۰۱۹ نیز به‌نظر می‌رسید ضربه نهایی بر پیکر داعش باشد.
با این حال، هسته‌های خاموش داعش همچنان در سوریه و عراق فعال ماندند و شاخه‌های وابسته به آن در نقاط مختلف جهان به انجام حملات مرگبار ادامه دادند.
دیوید کمپل، استاد علوم سیاسی دانشگاه وین در خصوص داعش به یورونیوز می‌گوید: «فارغ از اینکه تحت نام داعش فعالیت کنند یا نامی دیگر، گروه‌های تروریستی اسلام‌گرای رادیکال همچنان به حملات خشونت‌بار ادامه می‌دهند.» او در ادامه می‌افزاید: «در نهایت، داعش همچنان یک تهدید جدی تروریستی محسوب می‌شود.»
داعش و نسل زد
یک نوجوان ۱۶ ساله هفته گذشته در ترکیه در شهر ازمیر به اتهام تیراندازی مرگبار به دو افسر پلیس بازداشت شد. به گفته وزارت کشور ترکیه، در این حمله دو افسر دیگر نیز زخمی شدند.
مقام‌های رسمی انگیزه او را اعلام نکرده‌اند، اما رسانه‌های ترکیه گزارش دادند این فرد که تنها با حروف اختصاری «ای.بی.» معرفی شده، پیش از حمله محتوای تبلیغاتی داعش را در اینترنت مشاهده کرده بود.
گروه‌های افراطی مانند داعش اغلب افراد گرفتار در فقر و تنگناهای روزمره را هدف قرار می‌دهند و آنها را با وعده رستگاری در آخرت جذب می‌کنند. داعش حتی از سرودهای مذهبی بدون موسیقی که در جهان عرب رایج است استفاده می‌کند. یکی از مشهورترین این سرودها آشکارا می‌گوید: «برای رضای خدا، به سوی درهای بهشت پیش می‌رویم، جایی که حوریان در انتظارمان هستند.»
این شیوه نشان‌دهنده تغییر رویکرد داعش نیز هست. به‌جای ساختارهای پرهزینه و پیچیده سازمانی و جذب نیرو به صورت حضوری که هدفی آسان برای نیروهای امنیتی است، این گروه اکنون بر بستر شبکه‌های اجتماعی و تولیدکنندگان محتوای آنلاین تکیه دارد تا تبلیغات خود را گسترش دهد و به‌ویژه نسل زد (Gen-Z) را هدف قرار دهد.
موج تازه حملات
داعش از خلأ قدرت ناشی از کاهش حضور نظامی غرب و سرنگونی اخیر بشار اسد در سوریه استفاده کرده و دوباره تاکتیک‌های چریکی خود را به شکل پراکنده دنبال می‌کند.
این گروه بار دیگر در اواخر ژوئن خبرساز شد، زمانی که یک عملیات مشترک سوری-ترکی توطئه ترور احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه را در درعا ناکام گذاشت.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
شبه‌نظامیان گروه «لکوراوا» وابسته به داعش ماه ژوئیه به روستای کوالاجیا در ایالت سوکوتو نیجریه حمله کردند، چندین غیرنظامی را در حین نماز کشتند و خانواده‌ها را آواره کردند.
شبه‌نظامیان وابسته به «ولایت غرب آفریقای داعش» (ISWAP) ماه بعد نیز به ایالت‌های بورنو و آداماوا یورش بردند و هشت غیرنظامی را در نزدیکی مرز کامرون کشتند. در حملات جداگانه به مناطق گوزا و اسکیرا/اوبا هم هشت کشاورز جان خود را از دست دادند.
فعالیت داعش ماه اوت سال جاری در موزامبیک شدت گرفت. «ولایت موزامبیک داعش» (ISMP) چندین روستا را در استان کابو دلگادو هدف قرار داد و بنا بر گزارش‌ها بیش از ۶۰ غیرنظامی را در نقاط مختلف این کشور به قتل رساند.
شورشیان وابسته به «ولایت مرکزی آفریقای داعش» (ISCAP) در اوایل سپتامبر در استان شمال کیوو در جمهوری دموکراتیک کنگو دست‌کم ۶۰ نفر از عزاداران را در مراسم خاکسپاری در روستای انتوایو به قتل رساندند. این حمله یکی از مرگبارترین اقدامات اخیر این گروه در قاره آفریقا بود.
داعش؛ ضعیف اما همچنان خطرناک
گروه داعش با وجود افزایش حملات پراکنده، به‌عنوان یک سازمان منسجم به‌شدت تضعیف شده و توانایی‌های آن برای سازمان‌دهی عملیات‌های هماهنگ، به‌هیچ‌وجه با دوران اوجش قابل مقایسه نیست. رهبران ارشد این گروه همچنان از طریق کانال‌های محرمانه در تلگرام پیام‌های خود را منتقل می‌کنند.
ائتلاف تحت رهبری آمریکا ماه گذشته یکی از اعضای ارشد داعش را در شمال غرب سوریه بازداشت کرد. بنا بر گزارش «دیده‌بان حقوق بشر سوریه» مستقر در لندن و خبرگزاری دولتی سانا، هنوز مشخص نیست که فرد دستگیرشده «ابوحفص الهاشمی القرشی» رهبر کنونی داعش پس از مرگ بغدادی بوده یا خیر.
تهدید از دل فقر و ناامنی
با وجود این، شیوۀ حملات اخیر نشان می‌دهد که شاخه‌های وابسته داعش عمدتا به‌صورت مستقل عمل می‌کنند و بیشتر از خلأهای امنیتی و درگیری‌های موجود در مناطقی مانند منطقه ساحل بهره‌برداری می‌کنند. در دیگر نقاط، داعش بیشتر به‌صورت شبکه‌ای از هواداران پراکنده فعالیت دارد که مستقل از دستورات مرکزی عمل می‌کنند. خطر واقعی اما همچنان از پیام تبلیغاتی این گروه ناشی می‌شود: وعده‌ای فریبنده برای رهایی از فقر و بدبختی.