حمله ناگهانی شورشیان سوری مخالف اسد، واکنش‌های گسترده‌ای از قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی برانگیخته است. در حالی که ایران و روسیه همچنان حامی بشار اسد باقی مانده‌اند، ترکیه، ایالات متحده و اسرائیل در این معادله پیچیده مواضع متفاوتی اتخاذ کرده‌اند.
آگهی
شورشیان هفته گذشته تهاجم بی‌سابقه‌ای را در شمال غرب سوریه آغاز کردند و شهر حلب را در ظرف سه روز تصرف کردند و اینگونه که به نظر می‌رسد بر نیروهای وفادار به بشار اسد چیره شدند.
پس از سیزده سال جنگ داخلی، اکنون بسیاری بر این باور بودند که سوریه به بن بست رسیده است، به طوری که اسد بخش اعظم کشور - به جز ادلب که تحت کنترل شورشیان است و همچنین مناطقی در شمال غرب و شمال شرق که تحت کنترل «نیروهای دموکراتیک سوریه» به رهبری کردها و تحت حمایت ایالات متحده است - را در اختیار دارد.
این شورشیان توانایی خود را برای دستیابی به پیشروی‌های سریع ارضی نشان داده‌اند و تاکید دارند که حکومت استبدادی اسد – حتی با برخوردری از حمایت ایران و روسیه - تضمین شده نیست.
در این نوشتار به چگونگی واکنش نیروهای منطقه‌ای و جهانی به این پویایی کاملاً جدید که تهاجم شورشیان ایجاد کرده است، می‌پردازیم.
اتحادیه اروپا و تاکید بر قطعنامه شورای امنیت
سرویس اقدام خارجی اتحایه اروپا روز دوشنبه در بیانیه‌ای به تحولات سوریه و مداخله روسیه در آن واکنش نشان داد. در بیانیه‌ای که به همین منظور صادر شد آمده است که «اتحادیه اروپا از نزدیک آخرین تحولات سوریه را زیر نظر دارد. ما از همه طرف‌ها می‌خواهیم که تنش‌ها را کاهش دهند و از حفاظت از غیرنظامیان و زیرساخت‌های غیرنظامی و همچنین دسترسی بدون مانع به کمک‌های بشردوستانه مطابق با قوانین بشردوستانه بین‌المللی اطمینان حاصل کنند.»
این بیانیه می‌افزاید که «ما حملات هوایی روسیه به مناطق پرجمعیت و حمایت مستمر آن از سرکوب رژیم اسد را محکوم می کنیم.»
اتحادیه اروپا متذکر شد که «تشدید اخیر بار دیگر نیاز به رسیدن به راه حل سیاسی برای درگیری در سوریه را مطابق با قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل نشان می دهد.»
حمایت معنادار ایران از بشار اسد با تاکید بر روند آستانه
ایران به عنوان حامی اصلی اسد، منابع مالی و مادی و دیپلماتیک قابل‌توجهی را برای حفظ حکومت بشار اسد در قدرت سرمایه‌گذاری کرده است.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران روز یکشنبه، یک روز پس از تصرف حلب توسط شورشیان، از دمشق دیدن کرد. آقای عراقچی با تاکید بر اینکه تهران قاطعانه از دولت و ارتش سوریه حمایت خواهد کرد، گفت که برای رساندن «پیام جمهوری اسلامی به دولت سوریه» به دمشق سفر کرد.
وزیر امور خارجه ایران روز دوشنبه در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای ترکیه‌ای خود هاکان فیدان، با اشاره به مذاکرات آنکارا، مسکو و تهران، گفت که «حفاظت از دستاوردهای روند آستانه» برای پایان دادن به جنگ داخلی سوریه بسیار مهم است و از برنامه‌ریزی برای برگزاری مذاکرات جدید وزیران در قزاقستان در «آینده نزدیک» خبر داد.
عراقچی با اشاره به گروه های شورشی درگیر در حمله اخیر هشدار داد که نباید اجازه داد سوریه «مرکزی برای گروه‌های تروریستی» باشد.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
همچنین روز دوشنبه گزارش شد که ۲۰۰ تا ۳۰۰ شبه‌نظامی عراقی هم‌پیمان با ایران، برای حمایت از اسد وارد سوریه شده‌اند که نشانه آشکاری است که ایران برای هماهنگی ضدحمله زمینی اجتناب‌ناپذیر اسد آماده می‌شود.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی ایران نیز روز جمعه در پستی در اکانت ایکس خود نوشت: « تحرکات جدید گروه‌های تروریستی-تکفیری بخشی از طراحی آمریکا و رژیم نامشروع صهیونیستی است.»
وی ادامه داد: «جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت پس از به شکست کشاندن رژیم صهیونیستی، در مقابل توطئه جدید همچون گذشته حامی دولت و ملت سوریه خواهند بود.»
تردید ترکیه در مداخله خارجی در سوریه
ترکیه که از گروه شورشی موسوم به «ارتش ملی سوریه» حمایت می‌کند، روز دوشنبه هرگونه نقش «مداخله خارجی» در حمله جهادگران در شمال سوریه را رد کرد.
هاکان فیدان وزیر امور خارجه در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با عراقچی همتای ایرانی خود در آنکارا گفت: «اینکه در وهله کنونی بخواهیم وقایع سوریه را به هرگونه مداخله خارجی نسبت دهیم اشتباه است.»
اظهارات آقای فیدان اشاره به کسانی داشت که که ادعا می‌کنند ترکیه به نحوی در پشت حمله شورشیان سوری قرار دارد. این شورشیان تحت رهبری گروه موسوم به «هیات تحریر الشام» هدایت می‌شود، گروهی که معلوم نیست از سوی ترکیه تامین مالی می‌شود یا خیر ولی آنچه مشخص است این است که این گروه از نظر ترکیه رسماً به عنوان یک «سازمان تروریستی» طبقه‌بندی شده است.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه روز دوشنبه خواستار پایان دادن به «بی‌ثباتی» در سوریه و حل جنگ داخلی از طریق توافق شد.
وی گفت: «بزرگترین آرزوی ما حفظ تمامیت ارضی و وحدت ملی سوریه و پایان یافتن بی‌ثباتی ۱۳ ساله از طریق اجماع در راستای خواسته‌های مشروع مردم سوریه است.» آقای اردوغان خاطرنشان کرد که «ترکیه مدت‌هاست درباره سرایت خشونت‌های خاورمیانه به سوریه هشدار داده بود و تحولات اخیر این نگرانی‌ها را تایید کرده است.»
علیرغم اینکه اکثر شورشیان مورد حمایت ترکیه در تهاجم فعلی شرکت ندارند، اما ترکیه «ارتش ملی سوریه» را بسیج کرده است تا «نیروهای دموکراتیک سوریه» را که توسط شاخه سوری «حزب کارگران کردستان» (پ‌ک‌ک) رهبری می‌شود را از تصرف مناطق بیشتر باز دارد.
هادی البحره، رئیس اصلی مخالفان مستقر در استانبول اخیرا در مصاحبه‌ای گفت که اگرچه قرار بود عملیات شورشیان «هفت هفته پیش» انجام شود، اما «ترکیه در آن زمان از شورشیان خواست تا از آغاز این حمله نظامی خودداری کنند».
وی همزمان به خبرگزاری فرانسه گفت: «می‌توانیم به وضوح بگوییم که حمایت غیرمستقیم ترکیه (از حمله) وجود داشته است، اما دخالت مستقیمی در کار نبوده است.»
شورای همکاری خلیج فارس
چهل و پنجمین نشست «شورای همکاری خلیج فارس» که تمامی کشورهای عربی خلیج فارس را در بر می‌گیرد، بر «موضع ثابت» خود در خصوص حفظ وحدت سرزمین سوریه تاکید کرده و مداخله منطقه‌ای در امور داخلی آن را رد کرده است.
این شورا در بیانیه پایانی خود که روز یکشنبه منتشر شد، حمایت خود را از تلاش‌های سازمان ملل برای دستیابی به راه حل سیاسی در سوریه، مطابق با قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت و سایر قطعنامه های مربوطه در رابطه با روند صلح ابراز کرد.
به طور جداگانه، روز دوشنبه مشخص شد که امارات عربی متحده از آمریکا خواسته است تا در ازای قطع روابط دمشق با تهران، واشنگتن نیز تحریم‌های رژیم اسد را لغو کند.
این پیشنهاد البته قبل از حمله کنونی شورشیان بوده است، کما اینکه امارات عربی متحده همراه با عربستان سعودی، در تلاش برای بازسازی و عادی‌سازی مجدد موقعیت اسد در منطقه و با غرب پیش‌قدم بوده است.
تلاش امارات عربی متحده برای وادار کردن ایالات متحده به لغو تحریم‌های اسد در ازای قطع روابط با ایران، با هدف کمک به اسرائیل در درگیری‌هایش در غزه و در عین حال تضعیف مخالفان سوری بود.
اسرائیل در دوراهی بیم و امید
به نظر می‌رسد اسرائیل در دوراهی گرفتار شده است. به گزارش هاآرتص، اسرائیل از یک سو حمله شورشیان را فرصتی برای سرنگونی اسد، یکی از اعضای کلیدی «محور مقاومت» می‌داند، در حالی که از سوی دیگر، نگران اعزام نیروهای بیشتر ایران به سوریه و نزدیک مرز خود است.
اسرائیل به همان اندازه نگران جایگزینی بالقوه اسد است، زیرا هراس دارد که هر گروه مخالف ممکن است باز هم با تل‌آویو مخالفت کند.
آمریکا و عدم تایید حملات شورشیان
مطابق با سیاست جو بایدن برای محدود کردن دخالت ایالات متحده در سوریه به حمایت از «نیروهای دموکراتیک سوریه» ایالات متحده از تایید حمله شورشیان سوریه خودداری کرده است.
آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیه مشترک خود در اواخر روز یکشنبه، خواستار حفاظت از غیرنظامیان و زیرساخت‌ها برای «جلوگیری از آوارگی بیشتر و اختلال در کمک‌های بشردوستانه» شدند.
در این بیانیه آمده است که «تشدید تنش‌های کنونی تنها بر نیاز فوری به راه‌حل سیاسی سوری‌محور برای مناقشه مطابق با قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد تأکید می‌کند.»
این قطعنامه که در سال ۲۰۱۵ به تصویب رسید، مذاکرات صلح بین دولت سوریه و گروه های مخالف را خواستار است.
ایالات متحده آمریکا جناح اصلی شورشیان یعنی «هیات تحریر الشام» را علیرغم برائت از القاعده و درگیری فعال با داعش، به عنوان یک «سازمان تروریستی» می‌داند.
روسیه درگیر در اوکراین و حملات هوایی‌اش در سوریه
واکنش اولیه روسیه به حمله شورشیان شامل حملات هوایی بود که منجر به تلفات برخی از غیرنظامیان سوری شد. کلاه سفیدها بامداد روز دوشنبه اعلام کردند که دست‌کم ۲۵ نفر از جمله چند کودک در شمال غربی سوریه در حملات هوایی رژیم اسد و روسیه کشته شدند.
جنگنده‌های روسیه و سوری روز یکشنبه شهر ادلب در شمال سوریه را که تحت کنترل شورشیان است، بمباران کردند.
مداخله روسیه در سال ۲۰۱۵ در سوریه به عنوان عامل تعیین کننده در تغییر جنگ داخلی به نفع اسد در نظر گرفته می شود. از آن زمان تاکنون، روسیه یک کمپین هوایی تهاجمی را علیه مناطق تحت کنترل شورشیان انجام داده است.
روسیه گفته است که کاملا به حمایت از اسد متعهد است، اگرچه برخی گمانه زنی می کنند که واکنش این کشور به این حمله می تواند به دلیل جنگ مداومش در اوکراین محدود شود.
به نقل از کرملین، رهبران روسیه و ایران روز دوشنبه در پاسخ به حمله غیرمنتظره شورشیان در شمال غرب سوریه، به بشار اسد، رئیس جمهوری این کشور، قول «حمایت بی قید و شرط» دادند.
در بیانیه کرملین آمده است: در تماس تلفنی ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان، این دو مقام «حمایت بی‌قید و شرط از اقدامات مقامات قانونی سوریه برای بازگرداندن نظم قانون اساسی و حاکمیت ارضی را ابراز کردند.»