انتشار ویدئویی از مجتبی خامنه‌ای - فرزند علی خامنه‌ای، رهبر ایران - دربارۀ تعطیلی کلاس‌های درس خارج فقه خودش، شاید مهم‌ترین خبر سیاسی ایران در روز یکشنبه ۲۲ سپتامبر (اول مهر) بود. ویدئویی که از فحوای آن بوی اعتراض به مشام می‌رسید ولی معلوم نبود اعتراض به چه چیزی باشد.
آگهیمجتبی خامنه ای علیرغم اینکه بارها نامش بعوان یکی از گزینه‌های احتمالی جانشینی رهبر ایران مطرح بوده است؛ فرد شناخته شده‌ای نیست. تاکنون مقام انتصابی یا انتخابی پراهمیتی نداشته و مواضعش برای توده مردم شفاف نیست. معلوم نیست آنطور که برخی ادعا می‌کنند اندیشه هایی محافظه‌کارانه تر از پدرش دارد یا وجه مشترکش با علی خامنه‌ای، تنها نام خانوادگی آنهاست.
واقعیت این است که اطلاعات کمی در مورد نگرش، منش و ایدئولوژی او که در عین حال صفت سیاسی‌ترین فرزند رهبر ایران را هم دارد، در بین مردم وجود دارد.
شائبه اینکه او گزینه مد نظر علی خامنه ای است باعث شده تا در جریان اعتراضات خیابانی سال‌های اخیر معترضان بدون آگاهی دقیق از هویت واقعی او و سر دادن شعارهایی نظیر «مجتبی بمیری، رهبری را نبینی» احساس خود را نسبت به موروثی شدن مقام رهبری در نظام جمهوری نشان دهند.
البته طرح احتمال جانشینی فرزند به جای پدر در جمهوری اسلامی بی‌سابقه نیست. در آخرین روزهای حیات روح‌الله خمینی نیز با توجه به نقش پررنگ احمد خمینی در کنار گذاشتن حسینعلی منتظری از قائم مقام رهبری، زمزمه‌هایی مبنی بر احتمال انتخاب او به جانشینی پدرش شنیده می‌شد اما در نهایت این علی خامنه‌ای بود که از جلسه مجلس خبرگان در سال ۱۳۶۸ با ردای رهبری و جانشینی روح‌الله خمینی بیرون آمد. این در حالی است که احمد خمینی به عنوان دست راست پدرش به مراتب از مجتبی خامنه‌ای در دوره رهبری پدر نقش پررنگ‌تری داشت و عامه مردم با مواضع سیاسی او آشنایی بیشتری داشتند.
در همین رابطه گفت‌وگویی انجام داده‌ایم با عبدالرضا داوری، فعال سیاسی سابقا نزدیک به محمود احمدی‌نژاد، که در حال حاضر مخالف رئیس جمهور اسبق ایران است و مدافع سرسخت انتخاب مجتبی خامنه‌ای به عنوان سومین رهبر جمهوری اسلامی است.
آقای داوری ویدئوی منتشر شده از مجتبی خامنه‌ای را حاوی نوعی اعتراض می‌داند و برخلاف باور رایج، معتقد است مجتبی خامنه‌ای مخالف اصولگرایانی نظیر جبهۀ پایداری و اطرافیان سعید جلیلی است.
گفتنی است در روزی که این ویدئو منتشر شد، خبری در کانال‌های تلگرامی و فضای مجازی نیز به نقل از آیت‌الله محمدی گلپایگانی، رئیس دفتر رهبر جمهوری اسلامی، منتشر شد دال بر اینکه علی خامنه‌ای تمایلی به ادامۀ رهبری ندارد و در جلسات شخصی بارها اعلام کرده است که به خاطر وضعیت جسمانی احتمالا تا چند ماه آینده استعفا می‌کند. خبری که البته تکذیب شد ولی همزمانی انتشار آن خبر و این ویدئو، عجیب به نظر می‌رسد.
آقای داوری به یورونیوز می‌گوید مجتبی خامنه‌ای به کندی روند توسعه در ایران اعتراض دارد؛ در حالی که نیروهای اجتماعی مدرن و توسعه‌گرا در ایران، دست کم از سال ۱۳۸۸ به این سو، معمولا در اعتراضاتشان علیه رهبری احتمالی مجتبی خامنه‌ای شعار داده‌اند.
آقای داوری، این ویدئویی که آقای مجتبی خامنه‌ای از خودش منتشر کرده و دربارۀ تعطیلی کلاس‌های درسش گفته است، سؤالات زیادی ایجاد کرد. شما چه نظری دربارۀ اقدام ایشان دارید؟
عبدالرضا داوری: «شما اگر تاریخ حوزه‌های علمیۀ تشیع را بررسی کنید، تعطیل کردن کلاس توسط مراجع تقلید یا مجتهدین غالبا واجد جنبه‌های اعتراضی است. یعنی آن روحانی در اعتراض به بعضی از رویه‌ها، کلاس درس خودش را تعطیل می‌کند.
قاعدتا تعطیل شدن کلاس‌های درس آیت‌الله سید مجتبی خامنه‌ای، که جزو کلاس‌های پررونق حوزه هم بوده - با توجه به اینکه ایشان در درس خارج فقه حدود ۷۰۰ طلبه داشته و حدود ۱۵ سال هم کلاس‌هایشان برگزار شده - به نظر می‌رسد که واجد جنبۀ اعتراضی است.»
مجتبی خامنه‌ای در آن ویدئو می‌گوید آیت‌الله خامنه‌ای در جریان تصمیمش در خصوص تعطیلی کلاس درسش نبوده است. اشاره به بی‌خبری آیت‌الله خامنه‌ای چه ضرورتی داشت؟
عبدالرضا داوری: «به نظرم این سؤال را هم ناظر به جواب سؤال اول باید جواب داد. یعنی فکر می‌کنم ایشان خواستند کنش اعتراضی خود را مستقل از رهبری بروز دهند. یعنی یک کنش مستقل فردیِ از خودشان.
به نظرم می‌رسد آقای مجتبی خامنه‌ای به بعضی رویه‌ها معترض باشند. وقتی می‌گویند من بدون اطلاع پدرم این تصمیم را گرفتم، معنایش این است که می‌خواهند در این کنش اعتراضی، استقلال رویۀ خودشان را در قبال رهبر انقلاب برجسته کنند.»
اینکه مجتبی خامنه‌ای دربارۀ تصمیمش اطلاعی به آیت‌الله خامنه‌ای نداده، دال بر این نیست که اعتراض او متوجه آیت‌الله خامنه‌ای هم بوده است؟
آگهیعبدالرضا داوری: «به نظر می‌رسد که شاید نوع نگاه آقامجتبی اساسا یک اعتراض فرایندی است. البته من این حرف را مبتنی بر تحلیل خودم بیان می‌کنم. آیت‌الله سید مجتبی خامنه‌ای به شدت نسبت به جریان‌های بنیادگرا و ضد توسعه موضع منفی دارند. کسانی که از نزدیک با ایشان کار کرده‌اند، این نکته را به خوبی می‌دانند.
مثلا آقامجتبی یکی از مخالفان جدی ریاست جمهوری احمدی‌نژاد در سال ۱۳۸۴ بود. حتی پیش از آن هم که آقای احمدی‌نژاد شهردار تهران شده بود، ایشان موضع مثبتی نسبت به احمدی‌نژاد نداشت. در ادوار مختلف هم همیشه مخالف شاخص‌ها و ملاک‌هایی بوده که جریان بنیادگرا در ادارۀ کشور داشته است.
شاید یکی از دلایل اعتراض ایشان از طریق تعطیل کردن کلاس‌هایش، تداوم نفوذ جریان بنیادگرا در بعضی ارکان کشور است. البته این تحلیل شخصی من است و در این مورد در حال خبر دادن نیستم. حرفم مبتنی بر فهمی است که در این دو دهه از رفتار حاکمیت در جمهوری اسلامی پیدا کرده‌ام.
به نظرم می‌رسد که آقای مجتبی خامنه‌ای به بعضی روندها اعتراض دارند و در عین حال می‌خواهد اعتراضش در قالب کنشگری شخصی خودش باشد نه در سایۀ پدرشان که در جایگاه رهبری قرار دارند.»
آگهییعنی اعتراض او احیانا متوجه حمایت آیت‌الله خامنه‌ای از دولت پزشکیان نیست و متوجه تداوم نفوذ جبهۀ پایداری و جلیلیست‌ها در ساختار قدرت است؟
عبدالرضا داوری: «آیت‌الله مجتبی خامنه‌ای با روی کار آمدن تیپ‌هایی معتدل و میانه‌رو مانند پزشکیان و قالیباف کاملا موافق هستند و حمایت می‌کنند و در مقابل، به شدت با قدرت گرفتن بنیادگرایان، جبهۀ پایداری و تیم جلیلی مخالفند.»
چقدر احتمال می‌دهید این ویدیو مربوط به تعیین جانشین رهبری باشد؟ چون مطابق یک خبر رسمی، آیت‌الله خامنه‌ای از مجلس خبرگان خواسته نام فرزندش از فهرست نامزدهای جانشینی‌اش حذف شود.
عبدالرضا داوری: «چنین خبری مبنا نداشت و گویندۀ آن نیز از شورای عالی انقلاب فرهنگی کنار گذاشته شد. اساسا رهبری در این قبیل امور مربوط به خبرگان مداخله نمی‌کنند.
آگهیهر چند که به نظرم با توجه به مجموع شرایط، آیت‌الله سید مجتبی خامنه‌ای بهترین گزینه برای جانشینی در رهبری سوم است.»
اگر نه اعتراض به تعیین جانشین رهبری یا حمایت آیت‌آلله خامنه‌ای از دولت پزشکیان مطرح نیست، پس مجتبی خامنه‌ای در اعتراض به چه موضوع مهمی لازم دیده برای اولین بار جلوی دوربین بنشیند و با مردم حرف بزند و بگوید بدون اطلاع پدرم، کلاس‌هایم را تعطیل کردم؟
عبدالرضا داوری: « من از خود ایشان خبری ندارم. بر اساس قرینه‌ها و اخبار و گمانه‌زنی‌های موجود عرض می‌کنم. به نظرم می‌رسد که ایشان به تفوق و نفوذ جریان‌های بنیادگرا در حوزۀ علمیه یا در بعضی مراکز تاثیرگذار اعتراض دارند و سرعت تحولات کشور را به سمت توسعه و نوسازی کم می‌دانند.»
به نظرتان این ویدیو چه تاثیری بر فضای سیاسی کشور و عملکرد حکومت خواهد گذاشت؟
آگهیعبدالرضا داوری: «به نظرم با این ویدیو آقامجتبی به طور ویژه در افکار عمومی داخل مطرح شدند و احتمالا زمینه‌های اجتماعی لازم برای جانشینی ایشان هموار می‌شود.»
ولی بیان ایشان در این ویدیو قوی و جذاب نبود و اصلا هم معلوم نبود به چه چیزی معترض‌اند. چرا فکر می‌کنید این سخنان مبهم و عاری از جذابیت، برد اجتماعی عمیق و موثری پیدا می‌کند؟
عبدالرضا داوری: «سخنان ایشان در این ویدیو یک سخنرانی عمومی با مخاطب عام نبوده است. سخنی بوده درسطح مخاطبین کلاسش، با ادبیات یک مدرس درس خارج فقه.
این ویدیو را باید در بستر خودش دید. اما بازتاب وسیعش را می‌توانید در توئیتر و تلگرام و سایت‌های فارسی‌زبان ببینید. الان در فضای مجازی، مردم به صورت گسترده‌ای در حال گفت‌وگو دربارۀ این ویدیو هستند.»
آگهیبه نظرتان مجتبی خامنه‌ای بن‌سلمان ایران خواهد شد؟ یعنی در صورت به قدرت رسیدن، نوعی لیبرالی شدن منهای دموکراتیک شدن را در پیش می‌گیرد؟
عبدالرضا داوری: « اساسا لیبرا‌ل‌دموکراسی در اندیشۀ سیاسی ایران به طور تاریخی ضعیف بوده است.
مدلی مثل مدل توسعۀ چینی مد نظر حاکمیت است. یعنی یک هستۀ اقتدارگرا، با شبکه‌های بخش خصوصی و آزادسازی‌های اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی، اما در عین حال محدود نگه داشتن رقابت سیاسی برای دستیابی به نهادهای قدرت.
آقای مجتبی خامنه‌ای می‌خواهد پرچمدار تغییرات در ایران باشد. بنابراین طبیعی است که با بخشی از مسیر گذشته همراه نباشد.»
آگهی