ایران و ترکیه هر دو زرادخانه پهپاد بزرگی دارند و در سال‌های اخیر بر نمایش اثربخشی پرنده‌های بی‌سرنشین خود و بازار صادرات آنها تمرکز کرده‌اند.
آگهیدو کشور همسایه ایران و ترکیه امروزه روابط دوستانه‌ای با یکدیگر دارند. رویکرد تهران و آنکارا اگرچه در عرصه بین‌الملل در برخی موارد از جمله جنگ غزه و فلسطینی‌ها و اسلام‌ستیزی در اروپا دارای همسویی‌هایی است، اما رقابت‌های تاریخی بین آنها کماکان به قوت خود باقی است. به نظر می‌رسد عرصه نظامی و تولید پهپادها این روزها یکی از حوزه‌های رقابت این دو کشور همسایه است.
شاید از همین روست که تهران اصرار دارد محل سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی، وزیر خارجه و همراهان او را نه پهپاد تُرک بلکه پهپاد خود ایران شناسایی و پیدا کرده است.
در آخرین مورد از اصرار تهران به یافتن لاشه هلیکوپتر سانحه دیده توسط خود ایرانی‌ها، ستاد کل نیروهای مسلح ایران روز چهارشنبه ۲۲ مه (۲ خرداد ۱۴۰۳) نقش پهپاد آکینجی ترکیه در پیدا کردن بالگرد حامل ابراهیم رئیسی و همراهان او را تکذیب کرد.
این ستاد در اطلاعیه خود اعلام کرد که پهپاد اعزامی از سوی ترکیه «با وجود اینکه مجهز به دوربین‌های دید در شب و حرارتی» بود، اما «به دلیل نداشتن تجهیزات تشخیص و کنترل نقاط زیر ابر، موفق به اعلام دقیق محل سقوط بالگرد نشد و در نهایت به کشور ترکیه بازگشت.»
ماجرای بازگشت پهپادهای ایرانی از اقیانوس هند
بر اساس اطلاعیه روز چهارشنبه ستاد کل نیروهای مسلح ایران، محل دقیق سقوط بالگرد حامل رئیسی و همراهانش توسط «امدادگران زمینی و پهپادهای ایرانی نیروهای مسلح که از مأموریت در شمال اقیانوس هند فراخوانده شده بودند،» شناسایی شده است.
بنا به اطلاعیه این ستاد، در عملیات جستجو برای یافتن بالگرد حامل رئیسی و همراهانش از پهپادهای ایرانی مجهز به رادار «سار» که قادر به تشخیص و کنترل نقاط ریر ابرهای فشرده هستند، استفاده شده است.
رادارهای SAR یا رادارهای دهانه مصنوعی (Synthetic Aperture Radar) نوعی از رادارها هستند که عمل نقشه برداری از سطح زمین را به استفاده از تاباندن امواج رادیویی با سرعت و فرکانس بالا به سطح مورد نظر انجام می دهند.
تصویربرداری هواپایه سار بر پهپاد شاهد ۱۲۹ سوار می‌شود.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
بنا به اعلام ستاد کل نیروهای مسلح: «با توجه به فاصله طولانی پهپاد ایرانی مجهز به سار با محل سقوط بالگرد، در مجموع نیروهای امدادی ناگزیر از راه‌های زمینی عملیات جستجو را آغاز کردند.»
در این شرایط ستاد کل نیروهای مسلح، با پیشنهاد نزدیک‌ترین کشور یعنی ترکیه موافقت کرد اما این پهپاد به دلیل نداشتن تجهیزات «تشخیص و کنترل نقاط زیر ابر» موفق به اعلام دقیق محل سقوط بالگرد نشد و در نهایت به کشور ترکیه بازگشت.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه روز دوشنبه به «نقش فعالی» که پهپاد آکینجی ترکیه در عملیات جستجو و نجات ایفا کرد اشاره کرد و گفت که «پهپاد آکینجی به درخواست برادران ایرانی ما نقش فعالی در عملیات جستجو و نجات ایفا کرد.»
غرور ملی ترکیه با ترسیم ستاره و هلال پرچم ملی
مسیر پروازی پهپاد ترکیه‌ای در راه بازگشت به گونه‌ای بود که شکل هلال ماه و ستاره‌ای که بر روی پرچم ترکیه است را ترسیم کرد.
در پستی که در یک حساب تحقیقاتی منبع باز به نام @IntelCrab در پلتفرم ایکس در ۲۰ مه (۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۳) منتشر شد و تا روز چهارشنبه بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار بار بازدید داشته است شد، آمده است: «یک اپراتور هواپیمای بدون سرنشین ترکیه پس از یافتن جسد سوخته رئیس جمهور ایران چه می‌کند؟ در مسیر پرواز، یک ستاره و هلال ترسیم می‌کند.»
همزمان با عملیات جستجو، خبرگزاری آناتولی ترکیه در حساب خود در شبکه اجتماعی ایکس تصاویر زنده از دوربین پهپاد را به نمایش گذاشت. بیش از ۲ میلیون نفر توانستند به طور همزمان این صحنه‌ها را از طریق اینترنت مشاهده کنند.
به گفته رئیس جمهوری ترکیه پهپاد آکینجی این کشور «به مدت هفت و نیم ساعت» فعالیت‌های جستجو و غربالگری را در منطقه انجام داده و پس از انجام «موفقیت‌آمیز وظیفه» به ترکیه بازگشته است.
بنابر آنچه رسانه‌های ترکیه‌ای اعلام کردند، پهپاد آکنیجی در جریان پایش هوایی منطقه سانحه یک منبع حرارتی را شناسایی کرد که گمان می‌رفت محل سقوط بالگرد باشد.
«مختصات پهپاد ترکیه اشتباه بود»
اما برخی در ایران ادعا کردند که مختصاتی که پهپاد ترکیه‌ای داده بود ۱۰ کیلومتر با محل حادثه فاصله داشت.
آگهیمختصات این نقطه بنابر آنچه در تصاویر پهپاد آکنیجی که به صورت زنده در حال پخش بود، در مختصات (۳۸.۷۶۷۷۷۷۸, ۴۶.۶۹۲۵۰۰۰) و در نزدیکی «روستای طویل» قرار داشت که گروه‌های نجات با صرف زمان و بررسی منطقه به آثاری از بالگرد دست نیافتند.
این در حالی است که رسانه‌ّای داخلی ایران با پخش تصاویر دوربین پهپاد ایرانی اعلام کردند که پایش هوایی منطقه توسط پهپادهای ایرانی در صبح روز دوشنبه که محل دقیق سقوط بالگرد را مشخص کرد، نقطه دقیق سانحه را در شمال غرب «روستای اوزی» نشان داد.
بایکار: آکینجی تنها پهپاد موجود در نوع خود در جهان است
پهپاد آکینجی، تولید شده توسط بایکار دیفنس، یک شرکت دفاعی خصوصی ترکیه است که هواپیماهای آن توسط نیروهای مسلح ترکیه استفاده می شود.
سلجوق بیرقدار، رئیس هیات مدیره شرکت بایکار ترکیه روز سه شنبه درباره مشارکت پهپاد آکینجی در عملیات جستجوی هلیکوپتر حامل ابراهیم رئیسی و هیات همراهش گفت: «آکینجی ماموریت خود در ایران را با پرواز در ارتفاع بسیار پایین و درون دره‌ها انجام داد.»
او افزود: «پهپاد آکینجی در منطقه‌ای صعب العبور و با پرواز از درون دره‌ها موفق به اجرای ماموریت شد. شاید هم پهپاد آکینجی تنها پهپاد موجود در جهان است که امکان اجرای چنین عملیاتی در شرایط مذکور را دارد.»
آگهیاو اظهار داشت: به دلیل دور بودن محل پرواز، برای اجرای عملیات از ماهواره‌های تُرکسَت نیز استفاده شد.
او ادامه داد: «ابتدا یک فروند پهپاد آکینجی مسلح که در حال اجرای ماموریت دیگری بود به سمت ایران پرواز کرد اما با عدم موافقت طرف ایرانی یک پهپاد غیرمسلح دیگر به ایران اعزام شد. پهپادهای آکینجی موجود در آذربایجان نیز آماده اعزام بودند.»
او تأکید می‌کند «در زمانی خیلی سریع و در مدت زمان کوتاه به لاشه هلیکوپتر در فاصله تقریبی ۲۰۰ کیلومتری مرز دست یافتیم». مدیرعامل شرکت بایکار همچنین اضافه می‌کند که «این پهپاد در شرایط نامساعدی که هیچ هواپیمای دیگری در جهان نمی‌توانست پرواز کند، خدمت می‌کرد.»
جنگ پهپادهای ایرانی و ترکیه‌ای در اوکراین
دکتر نظم الاسلام، استاد دانشگاه ییلدریم بایزید آنکارا در مقاله‌ای برای خبرگزاری آنادولو نوشت «از اوکراین تا آذربایجان، لیبی تا مالدیو، سومالی تا سوریه، اتیوپی تا بنگلادش، قطر تا بورکینافاسو، قرقیزستان تا پاکستان، صنعت پهپاد ترکیه به عنوان ابزار مهم قدرت نرم ظاهر شده است.»
او کمک‌های ترکیه به اوکراین و مشارکت در ماموریت‌های جستجو و نجات در ایران را در زمره این ابزار تلقی کرده است. وی معتقد است که «پهپادهای ترکیه به عنوان نمادی قدرتمند تلاش‌های بشردوستانه ظاهر شده‌اند و تاثیر آنها فراتر از میدان جنگ در عرصه مجازی و بیان فرهنگی مانند شعر و ترانه گسترش یافته است.»
آگهیدر یکی از این نمونه‌ها، مدیر اجرایی شرکت ترکیه‌ای بایکار در ماه فوریه ۲۰۲۴ اعلام کرد که این شرکت دفاعی ساخت کارخانه‌ای با ظرفیت اشتغال ۵۰۰ نفر را در نزدیکی کی‌یف آغاز کرده و احتمالا پهپادهای رزمی ارتفاع متوسط با مدت پرواز بالا از مدل‌های TB2 یا TB3 را تولید خواهد کرد.
در طرف دیگر این ماجرا ایران و پهپادهای انتحاری شاهد قرار دارد. سرگرد ایلیا یولاش سخنگوی نیروی هوایی اوکراین در مصاحبه‌ای با یورونیوز گفته بود که پهپاد شاهد «مهمترین» کمکی است که ایران به ارتش روسیه کرده است، چرا که آنها توانسته‌اند خسارت عمده‌ای به اوکراین وارد کنند.
ایران می‌گوید پهپادهای شاهد را پیش از آغاز جنگ اوکراین در اختیار روسیه قرار داده است. آمریکا و اتحادیه اروپا اما شرکت‌های ایرانی سازنده پهپاد را تحریم کرده‌اند و می‌گویند که تهران همچنان هواپیماهای بدون سرنشین در اختیار روسیه قرار می دهد.
کاخ سفید می‌گوید ایران در حال کمک به روسیه برای احداث یک کارخانه تولید پهپاد در شرق مسکو برای جنگ در اوکراین است.
پهپادهای شاهد در حمله اخیر ایران به خاک اسرائیل نیز مورد استفاده قرار گرفتند. توان موشکی و پهپادی تهران از سوی مقامات این کشور و نیز طیفی‌هایی از جامعه ایران به عنوان غرور ملی تلقی می‌گردد.
آگهیعلاوه بر این، به نوشته رویترز، ارتش سودان به لطف پهپادهای ایرانی توانسته جلوی پیشروی شبه نظامیان موسوم به «نیروهای پشتیبانی سریع» را بگیرد و چه بسا قلمروهای میدانی در اطراف، خارطوم، پایتخت این کشور را نیز به همین طریق بازپس گرفته باشد، ادعایی که تهران آن را رد کرده است.
به نظر می‌رسد تهران که خود را قدرت بلامنازع در منطقه می‌بیند و به پهپادهای خود می‌نازد، قاعدتا برنمی‌تابد که قدرت و شهرت پهپادی خود را زیر سوال رفته ببیند. تهران شاید نخواهد تایید کند که از آمریکا، دشمن دیرنه‌اش نیز برای شناسایی محل سقوط بالگرد کمک خواست؛ اما بهرحال نمی‌‌خواهد به سادگی نقش پهپاد شناسایی ساخت ترکیه را نیز انکار کند.
از طرف دیگر شاید لحظه بازگشت از ماموریت جستجو برای یافتن بالگرد سانحه دیده رئیس جمهور کشوری که به گفته اردوغان «دوست و همسایه ترکیه» است نیز مناسب‌ترین زمان برای نشان دادن «میهن‌پرستی ترکیه» نبود.
هر چه باشد تهران در تصمیمی نادر اجازه ورود یک پهپاد خارجی به خاک خود را داد و فارغ از این که آکینجی بالگرد حامل رئیسی را پیدا کرد یا نه، این موضوع نشان می‌دهد که دو کشور همسایه ایران و ترکیه می‌توانند به وقت بحران به کمک یگدیگر حساب کنند.