توماس ژونو، استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه اتاوای کانادا می‌گوید نباید انتظار چندانی از توافق ایران و عربستان داشت و تنش‌های میان این دو کشور مطمئنا دوباره افزایش خواهد یافت
آگهیتوافق ناگهانی ایران و عربستان بر سر بازگشایی سفارتخانه‌ها و از سرگیری روابط، تحلیل‌های مختلفی را پیرامون آینده نظم منطقه‌ای همچنین تنش‌های سالهای اخیر این دو قدرت منطقه‌ای ایجاد کرده است.
تهران و ریاض بدون سر و صدای رسانه‌ای و در خفای کامل توانستند با میانجیگری چین با یکدیگر به توافق برسند و پس از ۷ سال بار دیگر روابط دوجانبه را از سر گیرند. این در حالیست که در سالهای اخیر حجم تنش‌ها و تضادهای میان این دو کشور به اندازه‌ای افزایش یافت که کمتر تحلیلگری پیش‌بینی می‌کرد در نهایت در این شرایط دو طرف به یکدیگر نزدیک شوند و توافقی را امضا کنند؛ آنهم توافقی که با میانجیگری چین و نه حضور کشورهای غربی و منطقه حاصل شده است.
اما چه عواملی موجب شد این دو کشور به این نقطه برسند؟ آیا ضعف یکی، دیگری را به پذیرش تفاهم راضی کرده یا شرایط و انتظارات متفاوت دو قدرت منطقه‌ای موجب شده تا به قهر ۷ ساله پایان داده شود؟ از آن مهمتر اینکه آیا می‌توان این توافق را فصلی تازه از نزدیکی روابط ایران و عربستان برشمرد یا سایه سنگین تضاد منافع بر این تفاهم سنگینی خواهد کرد؟
توماس ژونو، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه اتاوا در کانادا در گفتگو با یورونیوز می‌گوید که چندان به پایداری طولانی‌مدت این توافق امیدوار نیست و تصور می‌کند بازگشایی سفارتخانه‌ها به نزدیکی معنادار طرفین منجر نشود.
این متخصص مسائل خاورمیانه و خلیج فارس همچنین بر این باور است که با وجود اینکه سطح تنش‌های میان تهران و ریاض پایین خواهد آمد اما در عین حال نباید انتظار داشت که اختلافات عمیق دو کشور ریشه‌کن شود.
در ادامه، مشروح گفتگو با توماس ژونو، استادیار دانشکده امور عمومی و بین‌الملل در دانشگاه اتاوای کانادا را می‌خوانید.
یورونیوز: توافق میان ایران و عربستان در حالی رقم خورد که کمتر کسی انتظار شنیدن این خبر را داشت. چگونه این اتفاق رقم خورد؟ تغییر راهبردهای عربستان سعودی از مسائل امنیتی به اقتصادی و تلاش‌های این کشور برای ارائه تصویری بهتر از خود و پایان دادن به جنگ یمن این توافق را موجب شد یا مشکلات اقتصادی ایران و فشارهای بین‌المللی و داخلی که بر جمهوری اسلامی ایران وارد شده است؟
توماس ژونو: «ببینید من فکر می‌کنم باید هر دو بعد این ماجرا را در نظر بگیریم. چه از سوی ایران و چه از طرف عربستان سعودی تمایلاتی برای این منظور وجود داشت. اگر بخواهیم از سمت عربستان سعودی ماجرا را بررسی کنیم، باید بدانیم که ریاض در سالهای اخیر تلاش‌های آشکاری برای تثبیت روابط خارجی همچنین تلاش برای حل اختلافات با همسایگان خود داشته است. به عنوان نمونه می‌توانیم به مسئله قطر اشاره کنیم که دو کشور پس از چندین سال قطع رابطه، دوباره روابط خود را از سر گرفتند. عربستان سعودی همچنین تلاش کرده تمام تخم مرغ‌های خود را در سبد ایالات متحده قرار ندهد؛ به عبارت دیگر آنها سعی کردند در سالهای اخیر به روابط خارجی خود تنوع بیشتری دهند و در همین چارچوب مناسبات این کشور با چین نیز گسترش یافته و حالا می‌بینیم که توافق با ایران با میانجیگری چین انجام شده است.»
توماس ژونو: «در جبهه مقابل، اما ایران همواره به تعمیق روابط خود با چین علاقه‌مند بوده است و ایرانی‌ها از عدم تمایل پکن برای گسترش بیشتر روابط ناامید شده بودند. علاوه بر این، تهران مانند همیشه مشتاق است با اقدامات خود نشان دهد که ایالات متحده در مدیریت امور خلیج فارس به حاشیه رانده شده است. دیگر اینکه به باور من جمهوری اسلامی ایران چه در داخل و چه در سطح منطقه‌ای تحت فشار قابل توجهی قرار گرفته، در چنین شرایطی طبیعی است که توافق با عربستان سعودی فضای تنفسی برای تهران ایجاد کند؛ فضایی که هرچند ممکن است جزئی باشد اما برای جمهوری اسلامی قابل توجه خواهد بود.»
یورونیوز: شما به «ایجاد تنفس جزئی» برای ایران اشاره کردید. ما می‌دانیم که اختلافات میان تهران و ریاض در سالهای اخیر گسترده بوده و انباشت آنها، کار را برای حل کردنش نیز دشوارتر کرده است. ضمن اینکه اساسا در بسیاری از نقاط بحرانی و اختلاف دو کشور، تضاد منافع بسیار پررنگ است. از عراق و یمن گرفته تا لبنان و تحولات حاشیه خلیج فارس. با آگاهی از چنین معادلاتی، چه اندازه می‌توان به پایداری و استمرار توافق میان تهران و ریاض امیدوار بود؟
توماس ژونو: «واقعیت این است که در حال حاضر من انتظار ندارم که توافق میان عربستان سعودی و ایران برای بازگشایی سفارتخانه‌ها به نزدیکی معنادار دو کشور منتهی شود. به نظر من آنچه در پکن میان تهران و ریاض به دست آمد، بیشتر توافقی برای مدیریت بهتر شرایط و شاید هم مهار تنش‌های دوجانبه است.»
یورونیوز: به نظر شما این توافق می‌تواند این تنش‌ها و تضادها را مهار کند؟
توماس ژونو: «نکته همین‌جاست. به نظر من تنش‌ها میان ایران و عربستان به صورت بنیادین همچنان در سطح بالا خواهد ماند. واقعیت این است که تنش‌های میان ایران و عربستان برای دهه‌ها بالا و پایین شده است اما در عین حال کف آن همواره بالا بوده است. در نتیجۀ این توافق ممکن است ما شاهد این باشیم که در سال ۲۰۲۳ این تنش‌ها در نقطه‌ای پایین‌تر از سالهای اخیر باشد اما این بدان معنا نیست که اختلافات عمیق میان دو کشور حل و فصل خواهد شد.
این مسئله چه در مورد یمن و چه در خصوص دیگر کشورهایی که شما به آن اشاره کردید و ایران و عربستان در آنجا با یکدیگر اختلاف دارند، صادق خواهد بود. در نتیجه، به نظر من این تنش‌ها مطمئنا در مقطعی دوباره افزایش خواهند یافت.»
یورونیوز: به مسئله یمن اشاره کردید. پس از چند سال جنگ و درگیری در این کشور همسایه عربستان سعودی، مدتی‌است که توافق آتش‌بس میان دو طرف رعایت می‌شود. این در حالیست که این توافق که با نقش‌آفرینی سازمان ملل به دست آمد عملا منقضی شده و طرفین هم تلاشی برای تمدید آن انجام نداده‌اند. در چنین شرایطی ما حالا توافقی میان ایران و عربستان را هم روی میز داریم که می‌تواند به آرامش بیشتر در این کشور جنگ‌زده کمک کند. آیا رویکرد عربستان در قبال یمن تغییر کرده است؟
توماس ژونو: «به باور من عربستان سعودی سالهاست که تلاش می‌کند از جنگ پرهزینه خود در یمن خلاص شود. این کشور در طی این سال‌ها تلاش‌های مختلف و متعددی را هم برای این منظور انجام داده که بنا به دلایل متفاوت و متعددی به نتیجه نرسیده است. در نتیجه باید در نظر داشته باشید که حاکمان عربستان سعودی ترجیح می‌دهند که جنگ در یمن تمام شود.»
یورونیوز: پس چرا تاکنون این اتفاق نیفتاده است؟ موانعی که به باور شما باعث شده تلاش‌ها برای پایان دادن جنگ در یمن از سوی عربستان سعودی به نتیجه نرسند، چیست؟
توماس ژونو: «دلیلش این است که عربستان تاکنون نتوانسته راهبرد خروج قابل اعتمادی از یمن پیدا کند. راهبردی که برای حاکمان سعودی قابل قبول و منطقی باشد. توافق با ایران به احتمال زیاد گامی جدید از سوی عربستان برای خروج این کشور از جنگ یمن است. هرچند صرف این توافق کافی نخواهد بود و ریاض باید اقدامات دیگری هم در این زمینه انجام دهد تا بتواند بالاخره به این جنگ پایان دهد. جنگی که هزینه‌های بسیاری به اقتصاد عربستان وارد کرده است.»
آگهییورونیوز: شما به اقدامات دیگری اشاره کردید که باید از سوی عربستان انجام شود تا جنگ در یمن پایان یابد. برخی از تحلیلگران معتقدند که تحولات یمن تنها محدود به مسائل میان حوثی‌ها که از سوی جمهوری اسلامی حمایت می‌شوند و عربستان سعودی نیست و این بحران لایه‌های متعدد و متفاوتی دارد. از جمله می‌توان به نقش دیگر گروه‌های یمنی همچنین امارات عربی متحده و منافع و خواسته‌های متفاوت و بعضا متضاد آنها اشاره کرد. در چنین شرایط پیچیده‌ای، توافق میان ایران و عربستان تا چه میزان می‌تواند به پایان جنگ در یمن کمک کند؟ اساسا باید چه میزانی از تاثیرگذاری را برای آن قائل شویم؟
توماس ژونو: «من در این مرحله انتظارات نسبتا کمی دارم که این توافق بتواند به جنگ یمن خاتمه دهد. البته باید اشاره کنم که حتما امیدوارم که این توافق بتواند به تثبیت روابط دوجانبه میان تهران و ریاض و بهبود اوضاع در یمن منجر شود اما متاسفانه تردیدهای جدی در این خصوص وجود دارد که باعث می‌شود ما چندان نسبت به پایان یافتن جنگ در یمن پس از این توافق امیدوار نباشیم.»
یورونیوز: این دلایل به پیچیدگی وضعیت یمن مربوط می‌شود یا به تضاد منافع میان ایران و عربستان سعودی؟ در واقع پرسش این است که چه مولفه‌هایی باعث می‌شود فضای تردید بر امید در خصوص آینده یمن چیره شود؟
توماس ژونو: «ببینید ما اگر بخواهیم الگوی روابط ایران و عربستان را دهه‌های اخیر مرور کنیم، متوجه می‌شویم که تنش‌ها میان این دو رقیب منطقه‌ای نسبتا ثابت بوده است. به این معنا که در ادواری این تنش‌ها فروکش کرده اما هرگز پایین‌تر از حد خاصی نمی‌رود. بنابراین به نظر می‌رسد که پس از این توافق تنش‌های میان دو طرف کاهش یابد و احتمالا به این معنا خواهد بود که منازعات میان طرفین برای آینده قابل پیش‌بینی بهتر از قبل مدیریت می‌شود. اما من تردید دارم که بتواند به بهبود قابل توجه روابط دو طرف منتهی شود. حالا در پاسخ به سوال شما و در خصوص یمن باید اشاره کنم که در خصوص مسئله یمن هم صادق است.
ماه‌ها است که شایعاتی مبنی بر مذاکره عربستان سعودی و حوثی‌ها در خصوص پایان دادن به جنگ منتشر می‌شود اما عملا این اتفاق نیفتاده است و اکنون ممکن است توافق میان ایران و عربستان، باعث شود که مذاکرات برای توافق میان حوثی‌ها و ریاض نیز به جریان بیفتد. اما به خاطر داشته باشید که این به معنای پایان یافتن جنگ نیست. ممکن است بپرسید چطور؟ پاسخ این است که همانطور که اشاره کردید جنگ یمن لایه‌های متعددی دارد. خشونت عربستان و حوثی‌ها، تنها یک بعد آن است. در صورت توافق میان این دو، چندین جناح ضدحوثی که ظاهرا در مذاکرات فعلی مشارکت ندارند خواستار ادامه مبارزه با حوثی‌ها خواهند بود. ضمن اینکه به یاد داشته باشید جدایی‌طلبان در جنوب هم با چنین توافقی ناراضی باقی خواهند ماند. ضمن اینکه حامیان آنها در امارات هم از چنین اتفاقی ناخرسند خواهند شد.
آگهیبه کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
در پایان باید این نکته را هم اضافه کنم که مشارکت و همکاری با حوثی‌ها برای جمهوری اسلامی بسیار حائز اهمیت است. در نتیجه من بسیار بعید می‌دانم که رهبران جمهوری اسلامی با فاصله گرفتن و کاهش حمایت‌های خود از حوثی‌ها موافقت کنند.»