شاید با توجه به پیشینهٔ تجاری ترامپ و دامادش جرد کوشنر، طراح اصلی این برنامه، آنچه در ماه ژوئن گذشته در بحرین انجام شد فاز اول این طرح صلح بوده باشد.
آگهیدونالد ترامپ، رئيس جمهوری ایالات متحده که دو سال پیش از طرح خود برای صلح میان اسرائیل و فلسطینیها در خاورمیانه سخن گفته بود، روز پنجشنبه اعلام کرد جزئیاتی را دربارهٔ رویکرد این طرح آشکار خواهد کرد. این متن نگاهی دارد به مهمترین نکاتی که طرح صلح رئيس جمهوری آمریکا با آنها روبروست.
مسائل کلیدی کداماند؟
- وضعیت بیتالمقدس، از جمله بناهای تاریخی و اماکن مقدس آن برای مسلمانان، یهودیان و مسیحیان
- تعیین مرزی که دو طرف با آن موافق باشند
- یافتن تدابیری امنیتی که اسرائیل را از حملات احتمالی فلسطینیها و همسایگان مخاصم آسودهخاطر کند
- رسیدگی به تقاضای استقرار دولت فلسطینی در مناطق اشغالی، یعنی کرانهٔ باختری رود اُردن، نوار غزه، و شرق بیتالمقدس که اسرائیل آنها را در جریان جنگ سال ۱۹۶۷ تصرف کرد
- یافتن راهحلی برای گرفتاری میلیونها آواره و پناهجوی فلسطینی
- انجام هماهنگیهایی برای آنکه بتوان منابع طبیعی محدود منطقه از جمله آب شیرین را منصفانه تقسیم کرد
فلسطینیها خواستار آن هستند که اسرائیل شهرکسازیاش را در کرانهٔ غربی اردن و نیز شرق بیتالمقدس متوقف کند. بیش از ۴۰۰ هزار اسرائيلی در میان ۳ میلیون فلسطینیِ ساکن کرانهٔ غربی جای اقامت دارند و ۲۰۰ هزار واحد مسکونی اسرائیلی هم در شرق اورشلیم برپا شده است.
برنامهٔ صلح خاورمیانه، ولی حالا چرا؟
دونالد ترامپ، رئیسجمهوری ایالات متحده و بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائيل دوستان نزدیک اند و روابط دو کشور در اوج است.
این دو تن هر دو در خانه مشکل دارند؛ ترامپ احتمالا میخواهد حواس همه را از دادگاه استیضاحش پرت کند و نتانیاهو هم از دو ماه پیش به فساد مالی متهم شده است. هر دوی آنها مدعی شدهاند هیچ تخلفی نکردهاند.
ترامپ چندبار اجرای طرح خاورمیانهٔ خود را به تعویق انداخته تا مشکلی در انتخابات نتانیاهو پیش نیاید، چون ممکن است با اجرای این طرح اسرائيل نیازمند دادن امتیازاتی باشد.
اما حالا ترامپ خود در مقطع حساس پیش از انتخابات است و نمیارزد که صبر پیشه کند تا معلوم شود نخستوزیر بعدی اسرائيل کیست و چه میخواهد.
راه حل ترامپ برای حل بحران اسرائیل و فلسطین چیست؟
معامله یا توافق قرن طرحی است چند ده برگی که کلیات سیاسی آن تا کنون سری مانده است.
آن دسته از فلسطینیها و اعرابی که توضیحات کلی دربارهٔ این طرح دریافت کردهاند نگراناند که این طرح بخواهد فلسطینیها را تطمیع کند تا با اشغال اسرائیل کنار بیایند.
این کار میتواند مقدمهای باشد که اسرائيل نیمی از کرانهٔ باختری و اکثر درهٔ اُردن را با خاک حاصلخیزش ضمیمهٔ سرزمین خود کند.
فلسطینیها میگویند درهٔ اُردن که حدود ۳۰ درصد از کرانهٔ غربی را تشکیل میدهد سهمی کلیدی در دولت آیندهٔ فلسطین دارد و خوراکرسانِ کرانهٔ باختری و سرزمینهای آنسوی مرز اُردن است.
شاید با توجه به پیشینهٔ تجاری ترامپ و دامادش جرد کوشنر، طراح اصلی این برنامه، آنچه در ماه ژوئن گذشته در بحرین انجام شد فاز اول این طرح صلح بوده باشد، یعنی طلب ۵۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری برای تقویت اقتصاد فلسطینیها و همسایههای عربشان. چنین کاری یعنی اتخاذ یک رویکرد تماما اقتصادی برای کشمکشی که ریشههای عمیق مذهبی و سیاسی دارد.
کوشنر تأکید کرد که رویکرد او برای فلسطینیها شکوفایی اقتصادی و برای اسرائيل امنیت به بار میآورد.
بختهای موفقیت این طرح کدامند؟
آخرین گفتگوهای صلح اسرائيل و فلسطین در سال ۲۰۱۴ به بنبست رسید، آنهم در حالیکه موانعی نظیر توسعهٔ شهرکهای اسرائيلی، قدرتگیری حماس در نوار غزه و بیاعتمادی طولانیمدت، سختی مذاکره را دو چندان کرده است.
آنچه در این میانه کمتر کسی از آن سخن میگوید راهحل بینالمللیِ داشتنِ دو دولت در این سرزمین است، یعنی یک دولت رسمی فلسطینی در همسایگی دولت اسرائیل.
سازمان ملل و اکثریت کشورهای جهان حامی این طرح بودهاند و همواره آن را اساس هرگونه طرح صلح بعدی برشمردهاند.
آگهیاما دولت ترامپ یکباره از سیاست چند دههای آمریکا در این زمینه پا پس کشید و مایک پمپئو سال گذشته اعلام کرد که کشورش شهرکهای اسرائيلی در کرانهٔ باختری را «ناسازگار با قانون بینالملل» نمیداند.
درحالیکه فلسطینیها و اکثریت جامعهٔ بینالملل این شهرکها را غیرقانونی میدانند، اسرائيل مدعی است که به دلایل تاریخی، دینی و سیاسی با این سرزمینها پیوند عمیق دارد و امنیتش نیز به حفظ آنها وابسته است.
آیا ایالات متحده میتواند میانجیِ مورد اعتمادی باشد؟
نتانیاهو روز چهارشنبه دعوت به دیدار از کاخ سفید را «شادمانه» پذیرفت، دیداری که در آن بنا بود جنبههای سیاسی طرح صلح خاورمیانه اعلام شود. وی گفت: «فکر میکنم رئیس جمهور ترامپ بهدنبال آن است که صلح و آرامشی را به اسرائيل بدهد که این کشور شایستهٔ آن است.»
اما محمود عباس رئيس تشکیلات خودگران فلسطینی اعلام کرد دیگر نمیتوان واشنگتن را میانجیِ معتمدی بهشمار آورد. این سخنان او یادآور تصمیمات سالهای اخیر ترامپ در این مورد بود که اسرائيلیها را سر ذوق آورد اما فلسطینیها را خشمگین و افسرده کرد.
آگهیکارهایی نظیر بهرسمیت شناختن اورشلیم (بیتالمقدس) به عنوان پایتخت اسرائيل، انتقال سفارت آمریکا از تلآویو به این شهر و دریغ کردن صدها میلیون دلار کمک بشردوستانه از فلسطینیها، کمکهای بشردوستانهای که قطع آنها، به شکل اهرم فشاری برای بازگردندان فلسطینیها به پای میز مذاکره دیده میشود.