اعتراض ها در ایران؛ از بحران اقتصادی تا «آتش زیر خاکستر»
نظرها
مهرزاد بروجردی، تحلیلگر مسائل سیاسی و رئیس دانشکده امور بین‌الملل ویرجینیا در گفت‌وگو با یورونیوز فارسی به تحلیل وضعیت اخیر در ایران پس از افزایش قیمت بنزین پرداخته است.
این استاد دانشگاه بر این باور است که تظاهرات و اعتراض‌های اخیر فروکش خواهد کرد اما این اعتراض‌ها مانند «آتش زیر خاکستر» است و بسته به شرایط و رویدادهای سیاسی و اقتصادی در آینده دوباره سر بر خواهد آورد.
آقای بروجردی درباره تاثیر حوادث اخیر در ایران بر روابط بین‌المللی این کشور نیز می‌گوید: «حضور ایران در عرصه بین‌الملل کمرنگ‌تر شده و حتی مناسبات سیاسی ایران و اروپا نیز به مراتب کمتر از پیش خواهد شد.»
این تحلیلگر سیاسی همچنین تاکید دارد: «مشکل جمهوری اسلامی این است که می‌خواهد با دموگرافی جامعه جوان تحصیلکرده و شهری بجنگد، می‌خواهد تفکراتی را به خورد این‌ها بدهید که با عقل این افراد جور در نمی‌آید.»
یورونیوز: اعتراض مردم پس از افزایش یکباره قیمت بنزین تا حدودی قابل پیش‌بینی بود. فکر می‌کنید چرا حاکمیت در ایران به دنبال اتخاذ چنین تصمیم پر هزینه‌ای رفت؟
مهرزاد بروجردی: «در رابطه با چرایی این تصمیم فکر می‌کنم واقعیتش به مشکلات عدیده اقتصادی که بخشی از آن منتج از مسائل تحریم ها است، باز می‌گردد. ایران در شرایط کنونی می‌تواند روزانه ۱۴۰ هزار بشکه نفت بفروشد که برای کشور ۸۰ میلیونی به هیچ وجه کافی نیست. از طرف دیگر مشکلاتی وجود دارد که ناشی از تصمیم‌های نابخردانه‌ای است که حکومت در سال‌های گذشته اتخاذ کرده است.
چه این بار و چه دی ماه ۹۶ مردم ایران زیر فشار بودند. به همین خاطر واکنش به افزایش قیمت بنزین قابل پیش‌بینی بود. از آنجا که مقام‌های ایرانی پس از تصمیم‌گیری برای افزایش قیمت بنزین پیش‌بینی کرده بودند که اعتراض‌های مردمی رخ خواهد داد، جمهوری اسلامی با این حساب پیش رفته بود که اشتباه جنبش سبز را نمی‌کنیم و این بار از همان ابتدا سرکوب می‌کنیم و اینترنت را به روی مردم می‌بندیم.
فکر می‌کنم در این شیوه هم موفق شدند و فکر می‌کنم این تظاهرات دوام چندانی نخواهد یافت. چرا که جنبش‌های اعتراضی بدون رهبر مشکلات زیادی دارند و اعتراض‌ها در سلول‌های جداگانه مختلف انجام می‌شود و هماهنگی بین نیروهای درگیر وجود ندارد.
علاوه بر آن وقتی دسترسی به شبکه‌های رادیو و تلویزیون و اینترنت وجود نداشته باشد، سازماندهی این نیروها بسیار دشوارتر خواهد شد.
این نکته را هم در نظر داشته باشید که روی آوردن به خشونت موجب می‌شود که طبقه متوسط در چنین اعتراض‌هایی شرکت نکند و تنها نظاره‌گر باشد. چرا که نمی‌خواهند موقعیت خود را دچار چالش کنند.
به همین خاطر گرچه این صدای اعتراض به حقی است اما نمی‌شود انتظار داشت این اعتراض‌ها به جایی برسد.»
یورونیوز: چشم‌اندازتان برای آینده چیست؟
مهرزاد بروجردی: «معتقدم در آینده شکاف میان حاکمیت و مردم بیشتر می‌شود چرا که حلقه خودی‌های حاکمیت رفته رفته کوچک‌‌تر می‌شود. حاکمیت هم با نگاه امنیت محوری که دارد برای برون رفت ساختاری از این مشکلات راه دیگری ندارد.
با بدتر شدن وضعیت اقتصادی در ایران نیز وقوع اعتراض‌ها در آینده بیشتر خواهد شد. چنانچه صندوق بین‌المللی پول نیز پیش بینی کرده در سال آینده اقتصاد ایران با قبض ۱۰ درصدی مواجه خواهد شد.»
یورونیوز: فکر می‌کنید اعتراض‌هایی مانند اعتراض‌های اخیر ادامه خواهد یافت؟
مهرزاد بروجردی: «از نگاه جامعه‌شناسی سیاسی می‌توان پیش‌بینی کرد که اعتراض‌های چند روز اخیر این بار فروکش می‌کند اما این آتش زیر خاکستر است و در آینده انتظار می‌رود چنین اعتراض‌هایی تکرار شود.
در ایران هیچ کانال تنفسی دیگری نداریم. در حال حاضر احزابی بی خاصیت فعالیت دارند و با سانسور مطبوعات مواجه هستیم. نهادهای مدنی هم بسیار ضعیف هستند. همه این‌ها را در کنار هم بگذاریم می‌توان فهمید مردم نمی‌توانند خواسته به حق شان را مطرح کنند.
بنابراین تا زمانی که برای مردم دلیلی وجود داشته باشد تا بتوانند صدای خودشان را به شکلی مطرح کنند، می‌توانیم شاهد شکل‌گیری چنین اعتراض‌هایی باشیم.»
یورونیوز: چه نکته جدیدی در این اعتراض‌ها برای شما مشخص شد؟
مهرزاد بروجردی: «آنچه این اعتراض‌ها را با دیگر اعتراض‌ها در ایران برای من متفاوت می‌کند یکی این است که شکاف میان مردم و حکومت خودش را به طور بارزی نشان داد.
نکته دیگر اینکه اعتراض‌ها دیگر تنها به دولت یا یک نهاد خاص نبوده بلکه فراتر رفته است. دعواهای جناحی حکومت در اینجا نقشی ندارد و مردم این بار به تمام ارکان قدرت که در اتخاذ چنین تصمیمی به طور مشترک دست داشته‌اند، اعتراض دارند.
نکته دیگر اینکه این مساله بار دیگر نشان داد که حکومت به یک بن‌بست رسیده است و می‌داند که توان اقناعی در چنته ندارد و نمی‌تواند به مردم ثابت کند که چرا باید قیمت بنزین سه برابر شود. وقتی نهادهایی دارید که مالیات نمی‌دهند و فساد لجام گسیخته داشته‌اید، دشوار است بتوان مردم را برای افزایش قیمت بنزین قانع کرد.
معتقدم حکومت به این نتیجه رسیده بود که کار اقناعی به جایی نمی‌رسد و به همین خاطر به ادبیات جاسوس اراذل و اوباش خواندن معترضان بسنده کرد.»
یورونیوز: انتخابات مجلس در پیش رو است، فکر می‌کنید چه شکلی از مشارکت را شاهد باشیم؟
مهرزاد بروجردی: «تا کمتر از ۳ ماه دیگر انتخابات مجلس را داریم. احتمالا کمترین سطح مشارکت در انتخابات را شاهد باشیم. چرا که وقایع اخیر به شکل محسوسی نشان داد که مجلس در صدر امور نیست و در واقع مجلس هیچ کاره است. موضوع افزایش قیمت بنزین می‌توانست در فصل بودجه در مجلس ایران طرح و مصوب شود اما می‌بینیم که در بالاترین سطوح بالای سر مجلس به تصویب می‌رسد و مجلسی‌ها هم مثل بقیه افراد جامعه نیمه شب از تصمیم اتخاذ شده مطلع می‌شوند.»
**یورونیوز: ****فکر می‌کنید جامعه در فرصت پیش رو چه امکان‌هایی در اختیار دارد؟**
مهرزاد بروجردی: «تنها پیغامی که می‌توان به مردم منتقل کرد این است که این دعوا و شکاف، شکاف عمیقی است و تنها راه می‌تواند دنبال کردن شیوه‌های نافرمانی مدنی و تقویت نهادهای جامعه مدنی باشد.
باید حکومت را جایی به عقب برانید و از آنها امتیاز بگیرید، وگرنه همین سیاست فشار کماکان ادامه خواهد یافت.
البته این نکته را مورد توجه قرار دهید که حرف من کوتاه مدت را شامل نمی‌شود. این نکته را برای این روزها نمی‌گویم، بحث من این است که این تظاهرات هم فروکش می‌کند. حرف‌های من برای فردای آن روزی است که دوباره چالش مردم و حاکمیت بر سر قدرت آغاز می‌شود.
منظور من آن مبارزه کج‌دار و مریز بلند مدتی است که باید در جریان تقویت نهادها میان مردم و حاکمیت در جریان باشد. منظور من تلاش برای تقویت نهادهای مدنی از فرداروزی است که وضعیت به حالت پیش باز می‌گردد.
به هر شکل از منظر جامعه‌شناسی سیاسی جامعه همواره برای مبارزه از ابزارهایی برخوردار است.
دعوای بگیر و بنند برای به دست آوردن حقوق، یک بازی طولانی مدت است و قوانین بازی خاص خودش را دارد و ما باید به جای پراکندگی در این راستا در یک مسیر هماهنگ‌تر قدم بزنیم.»
یورونیوز: حاکمیت در ایران در شرایط کنونی برای مواجهه با لایه‌های مردمی چه چالش‌هایی دارد؟
مهرزاد بروجردی: «مشکل جمهوری اسلامی این است که می‌خواهد با دموگرافی جامعه جوان تحصیلکرده و شهری بجنگد، می‌خواهد تفکراتی را به خورد این‌ها بدهد که با عقل این افراد جور در نمی‌آید چه در رابطه با حجاب خانم‌ها و چه اینکه بخواهید با دنیا جنگ داشته باشید و چه در مساله فعالیت اتمی و تفکر دشمن پرور.
این حکومت از نظر ایدئولوژی مشکل دارد و نمی‌تواند افراد را به سمت خود جلب کند.»
**یورونیوز: ****تکلیف چهره بین‌المللی ایران چه می‌شود؟**
مهرزاد بروجردی: «واقعیت این است که جمهوری اسلامی در هر نوع نظرسنجی که اسم ایران بیاید در کنار کره‌شمالی و سوریه و چنین کشورهایی قرار می‌گیرد و وجهه چندان خوبی ندارد.
می‌توان انتظار داشت که پس از مسائل اخیر حاکمیت در ایران بیش از پیش در لاک دفاعی و نگاه امنیتی خود فرو رود و آن چیزهایی که انتظار می‌رفت در تعامل با اتحادیه اروپا و غیره اتفاق بیفتد از گذشته نیز احتمالش کمرنگ‌تر شده است. بنابراین در آن حوزه نیز دیر یا زود به سمت بحران در حوزه روابط بین‌الملل بر سر مساله اتمی و حقوق بشر برخورد می‌کنیم.»