آیا ایران خروج از برجام را کلید زده است؟
نظرها
رئيس جمهوری ایران ضرب‌الاجلی ۶۰ روزه برای ۵ کشور باقیمانده در برجام تعیین کرده است.
طبق آنچه حسن روحانی روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت اعلام کرد، تهران قرار است سطح تعهدات برجامی خود را کاهش دهد.
شورای عالی امنیت ملی ایران در بخشی از بیانیه‌ای که روز چهارشنبه منتشر کرده می‌نویسد: «در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اِعمالِ حقوق جمهوری اسلامی ایران مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، امروز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ دستور توقف برخی اقدامات ایران در توافق برجام را صادر شد.»
کاهش تعهدات ایران
رئيس جمهوری ایران البته جزئيات دقیق این کاهش تعهدات را شرح نداده و اعلام کرده، این اقدامات در نامه‌ای به اطلاع ۵ کشور باقیمانده در برجام می‌رسد.
اما بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام حاوی چه نکاتی هستند؟ این دو بند شامل بخش‌هایی از متن برجام است که به عدم پایبندی تعهدات طرف مقابل در زمینه رفع تحریم‌های ایران می‌پردازد.
در بند ۲۶ متن برجام آمده است: «اتحادیه اروپا از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌هایی که اجرای آنها را وفق این برجام لغو کرده ، خودداری می‌نماید، فارغ از فرآیند حل و فصل اختلافات پیش بینی شده در این برجام. هیچ گونه تحریم جدید هسته‌ای شورای امنیت و هیچ گونه تحریم جدید اتحادیه اروپا وجود نخواهد داشت. ایالات متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام این برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق متمتع شدن ایران از لغو تحریم‌های مشخص شده در پیوست دو به عمل خواهد آورد.»
در بخش دیگری از این بند آمده است: «دولت ایالات متحده، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس جمهور و کنگره، از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌های مشخص شده در پیوست۲ که اعمال آنها را وفق این برجام متوقف کرده ، خودداری می‌نماید، فارغ از فرآیند حل و فصل اختلافات پیش بینی شده در این برجام. دولت ایالات متحده، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس جمهور و کنگره، از اعمال تحریم‌های جدید مرتبط با هسته‌ای خودداری خواهد کرد. ایران اعلام کرده است که تحمیل چنین تحریم‌های جدید مرتبط با موضوع هسته‌ای را به منزله مبنایی برای توقف کلی یا جزیی اجرای تعهدات خود وفق این برجام، تلقی خواهد نمود»
همچنین در بند ۳۶ برجام هم آمده است: « چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه گروه ۵+۱ تعهدات خود را رعایت ننموده‌اند، می‌تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع نماید؛ به همین ترتیب، چنانچه هر یک از اعضای گروه ۵+۱ معتقد باشد که ایران تعهدات خود را رعایت نکرده ، هر یک از دولت‌های گروه ۵+۱ می‌تواند اقدام مشابه به عمل آورد. کمیسیون مشترک ۱۵روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. متعاقب بررسی کمیسیون مشترک، چنانچه هر عضو معتقد باشد که موضوع پایبندی فیصله نیافته، می‌تواند موضوع را به وزیران امور خارجه ارجاع دهد. وزیران ۱۵ روز خواهند داشت تا موضوع را فیصله دهند، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. پس از بررسی کمیسیون مشترک - همزمان با (یا به جای) بررسی در سطح وزیران می‌تواند درخواست نماید که موضوع توسط یک هیات مشورتی که متشکل از سه عضو خواهد بود (یکی از سوی هر یک از طرف های درگیر در اختلاف و طرف سوم مستقل) بررسی شود.»
بیشتر بخوانید:
- ایران کاهش اجرای تعهدات خود در برجام را رسما اعلام کرد
- روحانی: تندروهای آمریکا اختیار کار را از شخص ترامپ گرفته‌اند
- یک منبع فرانسوی: در صورت تخطی تهران از برجام تحریم‌های اروپا باز می‌گردند
همچنین در بخش دیگری از بند ۳۶ آمده است: « چنانچه موضوع کماکان به نحو مورد رضایت طرف شاکی فیصله نیافته باشد و چنانچه طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم پایبندی اساسی» است، آنگاه آن طرف می‌تواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی و یا جزئی اجرای تعهداتش وفق برجام قلمداد کرده و/یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ نماید که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسی» بشمار می‌آید.»
بر این اساس ایران قصد دارد با استناد به عدم اجرای توافق از سوی آمریکا و همچنین عدم پایبندی کشورهای اروپایی به مفاد توافق در زمینه رفع تحریم‌های ایران، اقدام دیگری (که احتمالا خروج از این توافق باشد) را در دستور کار قرار دهد.
ایران چه خواهد کرد؟
آنطور که حسن روحانی اعلام کرد، ایران دیگر قرار نیست به محدودیت ۳۰۰ کیلوگرمی اورانیوم غنی‌سازی شده پایبند بماند. مطابق بخش عمومی ضمیمه ۱ متن برجام، ایران باید غنی‌سازی خود را به ۳.۶۷ درصد محدود سازد. ضمن اینکه این اندازه از اورانیوم غنی‌سازی شده، نباید بیش از ۳۰۰ کیلوگرم باشد.
اما در بند ۵۹ ضمیمه اول برجام استثنایی هم برای نگهداری بیش از ۳۰۰ کیلوگرم برای ایران وجود دارد.
در بخشی از این بند آمده است: «مجتمع های سوخت ساخت روسیه و یا دارای لیسانس از روسیه، برای راکتورهای روسی در ایران مشمول ۳۰۰ کیلوگرم محدودیت ذخایر نخواهد بود.»
در بخش دیگری از این بند آمده است: «مجتمع های سوخت ساخته شده از اورانیوم غنی شده از سایر منابع برای استفاده در راکتورهای تحقیقاتی و قدرت ایران، از جمله آنهایی که در خارج از ایران برای بارگذاری اولیه در راکتور مدرن شده اراک به کار گرفته خواهد شد و توسط تامین کننده سوخت و نظام ایمنی هسته ای ایران تطابق آنها با استانداردهای بین المللی صحه گذاری شده است، مشمول محدودیت ۳۰۰ کیلوگرم ذخایر نخواهد بود.»
در واقع ایران با مددگیری از این بند، قصد دارد ضمن افزایش نگهداری ذخیره ۳۰۰ کیلوگرمی اورانیوم ۳.۶۷ درصد غنی شده خود همچنان در برجام بماند.
غیر از این اقدام رئیس جمهوری ایران اعلام کرد که این کشور فروش آب سنگین را هم تعطیل خواهد کرد.
۶۰ روز دیگر پایان برجام است؟
رئيس جمهوری ایران روز چهارشنبه رسما غرب را تهدید کرد که اگر تا ۶۰ روز دیگر کشورهای اروپایی به پای میز مذاکره نیایند و منافع ایران در زمینه نفت و بانک را تامین نکنند، ایران دیگر به محدودیت غنی‌سازی اورانیوم در سطح ۳.۶۷ درصد پایبند نخواهد ماند.
حسن روحانی در این خصوص می‌گوید: «در اقدام نخست ما طبق برجام توافق کرده بودیم که سطح غنی سازی را در حد ۳.۶ نگه داریم، ولی از آن به بعد دیگر سطحی در کار نخواهد بود و از طرف دیگر در مورد رآکتور آب سنگین اراک نیز تصمیماتی را اتخاذ خواهیم کرد. طبق برجام قرار بود که این رآکتور با همکاری گروه ۱+۵ نوسازی شود و ما در مسیر این راه هستیم، ولی به نتیجه نهایی نرسیده‌ایم؛ بعد از ۶۰ روز اراک را تکمیل می‌کنیم.»
رئيس جمهوری ایران همچنین با اشاره به اینکه بعد از این ۶۰ روز، یک بازه زمانی ۶۰ روزه دیگر به اروپا فرصت خواهد داد افزود: « در مرحله دوم نیز ۶۰ روز فرصت داده می‌شود و اگر به نتیجه نرسید اقدامات بعدی مورد نظر ما خواهد بود.»
در نتیجه رئيس جمهوری ایران رسما اعلام کرده که اگر ظرف ۶۰ روز آینده کشورهای اروپایی اقداماتی عملی برای تامین منافع ایران در خصوص موضوعات بانکی و نفت انجام ندهند، ایران با پایان دادن به محدودیت غنی سازی اورانیوم در سطح ۳.۶۷ درصد عملا از برجام خارج خواهد شد. ضمن اینکه نیروگاه اراک را هم تکمیل خواهد کرد.
پس از آن ایران یک بار دیگر در بازه‌ای ۶۰ روزه به اروپا فرصت می‌دهد و اگر اروپا باز هم نتواند انتظارات ایران را فراهم کند، تهران دست به اقداماتی سطح بالاتر خواهد زد.
رئيس جمهوری ایران همچنین به صورت ضمنی کشورهای اروپایی را تهدید کرد که در صورتی که منافع موجود در برجام را برای ایران تامین نکنند، ایران دیگر همکاری‌های لازم در حوزه‌های مبارزه با قاچاق و تروریسم را انجام نخواهد داد.
روحانی در این خصوص می‌گوید: «شما می‌دانید ایران میلیاردها دلار برای مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر هزینه می‌کند. این اقداماتی است که برای امنیت شما اروپایی‌ها انجام می‌شود اما ما قادر به پرداخت این مخارج نیستیم؛ نمی‌شود برجامی باشد و ما هزینه آن را پرداخت کنیم، اگر برجام برای امنیت جهان و امنیت منطقه و صلح و توسعه منطقه است، همه باید بهای آن را پرداخت کنیم؛ شما می‌خواهید یک برجام مانند سایه‌ای بر سر شما باشد، اما همه کار این درخت بر عهده ایران باشد. شما امروز برای حفظ خودتان نه به خاطر ایران و برای امنیت خود و حفظ جوانان‌تان در برابر مواد مخدر و سیل مهاجران و همکاری‌های دیگر که تاکنون ایران با شما داشته و در صورت ادامه روند فعلی آن همکاری‌ها تعطیل خواهد شد.»
حالا با این شرایط باید منتظر ماند و دید که اروپا حاضر خواهد شد اقدامات عملی جدی‌تری نسبت به آنچه در یکسال اخیر برای حفظ برجام انجام داده، صورت دهد یا خیر. اگر این اقدام انجام شود، می‌توان همچنان به زنده نگه داشتن برجام امید داشت، در غیر این صورت باید خروج گام به گام ایران از برجام را به انتظار نشست.