صد سال پس از اعطای حق رای به زنان بریتانیا؛ وضعیت در ایران و دیگر کشورهای جهان چگونه است؟
نظرها
یک صد سال پیش یعنی در ۲۱ نوامبر ۱۹۱۸ میلادی پارلمان بریتانیا قانونی را تصویب کرد که برای اولین بار به زنان این کشور اجازه می‌داد تا مانند مردان، نماینده پارلمان کشورشان شوند.
متنِ این قانونِ کوتاه و یک صفحه‌ای اعلام می‌کرد که نباید صلاحیت زنان را به دلیل جنسیتشان یا اینکه ازدواج کرده‌اند رد کرد و از حضورشان در مجلس عوام یا رای دادن به عنوان عضو این مجلس خودداری کرد.
تا آن زمان زنان بریتانیا تنها تحت شرایط ویژه‌ای حق رای داشتند؛ از جمله اینکه برخلاف مردان که از بیست سالگی از حق رای دادن برخوردار بودند، زنان باید دست‌کم تا ۳۰ سالگی انتظار می‌کشیدند.
با تصویب این قانون، محدودیتها برای زنان برداشته شد و آنها نیز مانند مردان توانستند از سن ۲۱ سالگی برای نمایندگی پارلمان بریتانیا نامزد شوند. با تصویب این قانون، هفده زن توانستند در انتخابات پارلمانی دسامبر ۱۹۱۸ بریتانیا شرکت کنند و از این تعداد نیز یک نفر رای لازم را برای ورود به پارلمان این کشور به دست آورد.
به بهانۀ یکصدسالگی حق زنان بریتانیا برای انتخاب کردن و انتخاب شدن، نگاهی به تاریخ اعطای حق رای به زنان در دیگر کشورهای جهان از جمله ایران خواهیم داشت.
حق انتخاب کردن و انتخاب شدن از چه زمانی به زنان داده شد؟
داستان حق رای زنان، داستانی طولانی در تاریخ مدرن جهان است و بطور کلی اعطای این حق به زنان از اوایل قرن بیست آغاز شده است.
البته پیش از قرن بیست نیز در برخی از کشورها شاهد اعطای حق رای به زنان در مواردی جزئی یا بطور موقت هستیم.
مثلا در سوئد تنها در دورۀ ۱۷۱۸ تا ۱۷۷۱ میلادی و پس از آن در سالهای ۱۸۶۲ تا ۱۹۱۹ میلادی این حق بطور موقت به زنان داده شد. در جزیره کرس نیز طی سالهای ۱۷۵۵ تا ۱۷۶۹ میلادی بخشی از زنان حق رای داشتند اما پس از شکست کرس در مقابل فرانسه و ضمیمه شدن این جزیره به خاک فرانسه، این حق سلب شد.
در پادشاهی فرانسه نیز در برخی مناطق زنان بطور محدود و بطور مثال برای انتخاباتی که معادل انتخابات شوراهای شهر کنونی بود، دارای حق رای بودند اما عمر این حقوق نیز در سال ۱۷۹۱ میلادی با پایان حکومت پادشاهی در فرانسه، پایان یافت.
ایالت استرالیای جنوبی به مرکزیت شهر آدلاید، اولین قلمرو در دنیا است (از سال ۱۸۹۵ میلادی) که در آن به زنان اجازه داده شده رای دهند و برای نمایندگی نامزد شوند؛ با این وجود این حق تنها به زنان این ایالت داده شد و نه کل استرالیا.
اعطای حق رای به زنان در قرن بیست
نیوزیلند اولین کشوری است که در سال ۱۸۹۱ میلادی به تمام زنان حق رای داد؛ پس از آن نیز استرالیا در سال ۱۹۰۱ میلادی بلافاصله پس از استقلال از بریتانیا این حق را برای تمام زنان این سرزمین به رسمیت شناخت و به این ترتیب حق رای زنان را که پیش از این تنها در ایالت استرالیای جنوبی تایید شده بود، به سراسر کشور گسترش داد. با این وجود این حق تنها برای زنان سفید پوست به رسمیت شناخته شد و نه زنان بومی.
در اروپا، فنلاند اولین کشوری بود که در سال ۱۹۰۶ میلادی برای انتخابات پارلمانی، حق رای همگانی بدون محدودیتهای جنسی و اجتماعی و نژادی را به رسمیت شناخت و در چهارچوب این قانون، حق رای زنان و حق انتخاب شدن آنها نیز تایید شد. یکسال پس از تصویب این قانون، در مجموع ۱۹ زن فنلاندی توانستند از سوی رای دهندگان انتخاب شوند. نروژ، دانمارک و روسیه نیز پس از فنلاند این حق را به زنان اعطا کردند.
زنان ایالات متحده آمریکا از دهه ۲۰ میلادی صاحب حق رای شدند.
در آسیا مغولستان (۱۹۲۴ میلادی) و سپس هند (در بخش‌هایی از این سرزمین) و در خاورمیانه لبنان در این زمینه پیشتاز بودند. لبنان این حق را در سال ۱۹۲۶ بطور محدود به زنان اعطا کرد و از سال ۱۹۵۷ میلادی آن را به حق رای همگانی تبدیل کرد.
دولتهای ایران و افغانستان در سال ۱۹۶۳ میلادی این حق را به زنان اعطا کردند.
اولین کشور عربی منطقه خلیج فارس که به زنان حق رای داد، عراق (۱۹۸۰ میلادی) و آخرین کشور نیز عربستان سعودی در سال ۲۰۱۱ میلادی بود.
ایران، زنان و حق انتخاب کردن و انتخاب شدن
زنان ایران پس از دهه‌ها مبارزه سرانجام از ۳ مارس ۱۹۶۳ میلادی (۱۲ اسفند ۱۳۴۱ شمسی) صاحب حق رای شدند و حق انتخاب کردن و انتخاب شدن در چهارچوب «رفراندوم انقلاب سفید» به آنها اعطا شد.
مبارزات زنان ایران برای کسب حق رای، پیش از مشروطه آغاز شد و در عصر مشروطه به اوج خود رسید یعنی در زمانی که مجلس شورای ملی ایران با تصویب قانونی، زنان را در کنار محجوران و جنایتکاران و متکدیان از حق انتخاب کردن و انتخاب شدن محروم کرد.
در کنار زنان مبارز ایران و مدافعان حقوق مدنی، افرادی همچون اسدالله علم و محمد مصدق، نخست‌وزیران دوران پهلوی و محمد تقی وکیل‌الرعایا، نمایندۀ همدان در مجلس شورای ملی نیز برای اعطای حق رای به زنان تلاش می‌کردند اما این تلاش‌ها برای مدتی طولانی به نتیجه نرسید و همواره با مقاومت شدیدی بویژه از سوی چهره‌های برجستۀ روحانیت مانند سید حسن مدرس، سید ابوالقاسم کاشانی و روح الله خمینی و گروههایی مانند جمعیت فدائیان اسلام روبرو بود.
سید حسن مدرس با اشاره به زنان در صحن مجلس اعلام کرد که «خداوند قابلیت در این‌ها قرار نداده است که لیاقت حق انتخاب داشته باشند»، روح‌الله خمینی اعطای حق رای به زنان را بر خلاف اسلام و موجب نگرانی علمای اسلام می‌دانست و آیت الله کاشانی نیز اعلام کرد که نمی‌تواند بفهمد مردان چه گناهی کرده‌اند که باید به زنانشان رای بدهند.
اگرچه با وقوع انقلاب اسلامی حق رای دادن و انتخاب شدن از زنان گرفته نشد اما همچنان محدودیت‌هایی در این باره اعمال می‌شود. از جمله اینکه هنوز این فرصت به زنان داده نشده است تا برای انتخابات ریاست جمهوری ایران نامزد شوند و حکومت اسلامی نیز پس از گذشت چهل سال از زمامداری بر این کشور، هنوز نه حاضر به حذف کلمه «رجل سیاسی» از قانون اساسی شده و نه تفسیر جدیدی از این کلمه مطابق با خواست زنان و مدافعان حقوق بشر ارائه داده است.
بیشتر بخوانید: