در زمان به اوج رسیدن تحریم‌ها علیه برنامه هسته‌ای ایران، یکی از بزرگترین چالشهای این کشور تهیه داروهایی بود که توانایی تولید آن در داخل وجود نداشت. گفته می‌شود که اختلاف بر سر میزان اختصاص ارز برای خرید دارو، دلیل اصلی برکناری مرضیه وحیدی دستجردی، وزیر بهداشت کابینه دوم محمود احمدی‌نژاد بود.
پنج ماه پس از اجرایی شدن توافق هسته‌ای و لغو و تعلیق بسیاری از تحریم‌ها بازار دارو کماکان به‌سامان به نظر نمی‌رسد.
به گزارش خبرگزاری مهر، رسول دیناروند رییس سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت در یک کنفرانس خبری با وجود دفاع از سیاست‌های دارویی ایران در چهار سال گذشته، گفته است که با ادامه این رویکرد، این کشور می‌توانددر سال آینده «سهم صنعت در بازار داخلی [دارو] را به ۷۵ درصد» برساند.
با این حال همین مقام مسئول با پذیرش ناهنجاری‌ها در بازار دارو، تلویحا برخی پزشکان را به دست داشتن «غیرمستقیم» در قاچاق دارو متهم کرد و گفت: «اگر پزشکی دارویی تجویز کند با علم به اینکه می داند در داروخانه ها پیدا نمی شود و بیمار می بایست از بازار قاچاق آن را تهیه کند این نشان می دهد که برخی از پزشکان ما به صورت غیر مستقیم با شبکه قاچاق دارو در ارتباط هستند.»
اینکه قاچاق دارو در ایران به چه میزان است عدد و رقم مشخصی در دست نیست. اما بنا به گفته های دکتر سیدعلی فاطمی عضو هيئت مديره انجمن داروسازان ايران، که چندی پیش در آستانه برگزاری روز مبارزه با قاچاق دارو و داروهای تقلبی سخنرانی کرده بود، رقم اعلام شده در کشورهای پیشرفته را حدود یک درصد و در ایران بین ۵ تا ۱۰ درصد اعلام کرد.دکتر عبدالرحمان رستمیان، نایب رئیس اول کمیسیون بهداشت و درمان دورهٔ نهم مجلس شورای اسلامی در این باره به یورونیوز گفت: «اظهارات برخی مسئولان مبنی بر همکاری پزشکان با برخی باندهای قاچاق دارو، مسئله ای است که باید اثبات شود. اما نکته مهم این است که باید با این پدیده مبارزه کرد و اینکه چه اشخاصی در آن دست دارند مسئله اصلی نیست. باید فرایندی در کشور اجرا شود که داروی قاچاق در ایران وجود نداشته باشد. برای تمامی داروها کد مخصوص گذاشته شود و از این راه داروی اصل را از غیر تشخیص داد.»
تاثیر تحریم‌ها بر قاجاق دارو
آقای رستمیان با اشاره به گسترش بازار داروی ایران در داخل کشور و در سطح منطقه در پی برداشته شدن تحریم‌ها می‌گوید: «در هنگام تحریم‌ها برای تهیه دارو مشکلات زیادی وجود داشت. در آن زمان تنها از یک کشور می توانستیم داروی مورد نیاز را تامین کنیم در نتیجه با پدیده قاچاق و گرانی دارو روبه‌رو بودیم. خوشبختانه با برداشته شدن تحریم‌ها بسیاری از مشکلات مرتفع شد و ما در حال حاضر برای تولیدات داخلی دارو و صادرات به کشورهای اطراف در حال برنامه ریزی هستیم. باید به این نکته توجه کرد که جمعیت ما نزدیک به ۸۰ میلیون نفر است و باید علاوه بر آن‌ها، نیاز کشورهای همسایه نیز تامین شود.»
وی با دفاع از عملکرد مجلس در سیاست‌های بهداشتی و دارویی می‌افزاید: «کمسیون بهداشت و درمان مجلس نهم در رابطه با واردات و صادرات دارو گامهای موثری برداشته است. سال گذشته ما با کاهش ۳۰۰ میلیون یورو هزینه در عرصه واردات دارو، توانستیم این رقم را صرف تولیدات داخلی دارو در کشور کنیم که نقطه عطفی بود. در واقع از میزان هزینه ۱۵۰۰ میلیون یورویی که برای واردات دارو در نظر گرفته شد ما توانستیم به رقم ۱۲۰۰ میلیون یورو برسیم.»
وزارت بهداشت ایران برای مبارزه با استفاده از داروی قاچاق، کابرد «برچسب اصالت» را پیشنهاد کرده است. به وسیله این برچسب، طرح ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت فرآوده های دارویی امکان‌پذیر می‌شود. بنا به اعلام سازمان دارو وغذای وزارت بهداشت، هر بیمار می تواند با ارسال کد دارو به شماره روی چسب از طریق پیام کوتاه از اصل بودن دارو اطمینان حاصل کند. سامانه TTAC سامانه جدیدی است که برای رهگیری کنترل و اصالت دارو مفید است که از وظایف مصرف کننده، پزشکان و متصدیان داروخانه‌ها است. این راهکار می تواند تا حدودی از قاچاق دارو و خرید داروهای تقلبی جلوگیری کند.
دارو یک مسئله استراتژیک است
اما اینکه چرا برخی از داروها را باید از راه قاچاق تهیه کرد به چرخه دارو، توزیع و مصرف آن در کشور برمی گردد. داروهایی که برای مدتی وارد بازار و پس از مدتی کمیاب و نایاب می شوند. به گزارش خبرگزاری فارس، حمید خیری، از اعضای هیأت مدیره انجمن داروسازان ایران در این‌باره می گوید: «داروهایی که از سایر کشورها وارد می‌کنیم، باید بعد از یک مدت در داخل کشور ساخته شود. زمانی که ساخت دارو بنا به وجود مشکلات و موانع با مشکل روبرو می شود ناخواسته این دارو از چرخه طبیعی خارج شده و وارد بازار قاچاق می شود. دارو یک بحث استراتژی است و انجمن داروسازان با موانع زیادی روبرو هستند. بحث مالیات و عدم پرداخت بیمه داروخانه از مهم‌ترین مشکلاتی است که در حوزه داروسازی با آن مواجه هستیم.» به گفته وی، سیاست کلی دولت، تولید حداکثری دارو به جای واردات است. با این‌حال، به گفته همین مقام «تعدادی از داروهای [خاص] ناگزیر باید وارد شود و در همین راستا نیز قراردادهایی با برخی از کشورها همچون فرانسه منعقد شده است.»
آیا ایران رکورددار مصرف دارو در جهان است
برخی مقام‌های ایرانی در مناسبت‌های مختلف ایران را به عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان دارو در جهان معرفی کرده اند. با این حال آمار معتبر سازمان بهداشت جهانی ایران را دست‌کم در میان ده کشور اول مصرف دارو قرار نداده است. عبدالرحمان رستمیان در این‌باره به یورونیوز گفت: «اطلاعات دقیقی از اینکه ایران در زمینه مصرف دارو در چه رتبه ای است در دست ندارم. اما مصرف آنتی بیوتیک و کورتون در کشور بالاست که ریشه این مشکل در راهنمای مصرف داروست که در کشور ما وجود ندارد. باید به این فرهنگ برسیم که دارو را زیر نظر پزشک و با توجه به راهنمای مصرف استفاده کنیم.»
