بنیاد دفاع از دموکراسیها با همکاری کارشناسان موسسه علوم و امنیت بینالمللی ارزیابی جدیدی از میزان آسیب وارده به تاسیسات هستهای ایران در حملات آمریکا و اسرائیل در جریان جنگ ۱۲روزه منتشر کرده است. به گفته این کارشناسان، ظاهرا بخشی از اورانیوم با غنای بالای ایران در تاسیسات نطنز باقی مانده است.
بنابر این ارزیابی جدید که بر اساس تجزیهوتحلیل سیستماتیک زنجیره تامین برنامه هستهای و گزارشهای جداگانه از وضعیت تاسیسات هستهای ایران انجام شده است، حملات آمریکا و اسرائیل اگرچه برنامه هستهای ایران را به طور کامل از بین نبرده، اما موانع و دشواریهای عمدهای را در زنجیره تامین و مراحل دستیابی به سلاح هستهای به وجود آورده است.
به گفته کارشناسان، پیش از حملات ماه ژوئن تهران فقط چند ماه با توانایی ساخت سلاح هستهای فاصله داشت. ایران تاسیسات کلیدی لازم را در اختیار داشت و به اندازه کافی اورانیوم غنی شده تولید کرده بود که اگر تا سطح تسلیحاتی غنیسازی می شد، ظرف یک ماه برای ساخت ۱۱ سلاح هستهای و ظرف پنج ماه برای ساخت حداکثر ۲۲ سلاح هستهای کفایت می کرد. گزارشها نیز حاکی از آن بود که ایران در حال کار برای تسریع توان خود برای رساندن این مواد به سطح تسلیحاتی و ساخت سلاحهاست و تیمی از دانشمندان روی پروژههای مختلف کار می کردند تا در صورت صدور فرمان نهایی از سوی علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی آمادگی لازم فراهم شود.
بنابر این ارزیابی، حملات آمریکا و اسرائیل موانع جدی در زنجیره تامین ایجاد کرده و آسیبهای شدید به ماشینآلات و تاسیسات مورد نیاز برای تولید سلاح هستهای و همچنین ذخایر اورانیوم غنیشده ایران وارد کرده است.
به گفته این کارشناسان، این حملات مسیر تولید پلوتونیوم سطح تسلیحاتی ایران را به طور کامل نابود کرده است. همچنین، علاوه بر نابودی تجهیزات، تاسیسات کلیدی و توانایی تولید سوخت هستهای، اسرائیل مراکز اداری برنامه هستهای و دانشمندان هستهای ایران را از میان برداشت و تهران را در دستیابی به سلاح هستهای فلج کرد.
منطق زنجیره تامین: غنیسازی فقط سانتریفیوژ نیست
به گفته کارشناسان، تلاش برای تولید سلاح هستهای به زنجیره بههمپیوسته شامل ظرفیت تبدیل اورانیوم، زیرساختهای غنیسازی، تولید و تحقیق و توسعه سانتریفیوژها، تاسیسات تخصصی مرتبط با ساخت سلاح و همچنین شبکههای تدارکاتی که بتوانند قطعات تحریمشده را به صورت گسترده وارد کنند، متکی است.
بنابر پژوهشهای موسسه علوم و امنیت بینالمللی بنابر تصاویر ماهوارهای، آسیب گستردهای به تاسیسات هستهای فردو، نطنز و اصفهان وارد آمده و در نتیجه توان غنیسازی اورانیوم ایران بهطور معناداری عقب رانده شده است. بنابر این ارزیابی، به نظر میرسد که ایران در حال حاضر توان غنیسازی «در سطح بالا» یا تولید انبوه سانتریفیوژهای گازی را ندارد . تاسیسات کلیدی غنیسازی، تولید اورانیوم هگزافلوراید (UF6) و تحقیق، تولید و توسعه سانتریفیوژها به شدت آسیب دیده یا نابود شدهاند.
به بیان دیگر، حتی با فرض این که ایران دانش فنی و انگیزه خود را حفظ کرده باشد، توان عملی آن برای تولید مواد شکافپذیر و دستیابی به سلاح با حذف حلقههای صنعتی کلیدی با موانع جدی روبرو شده است.
کدام بخشها بیشتر تضعیف شدند؟
مجتمع غنیسازی نطنز: بنابر گزارشهای موسسه علوم و امنیت بینالمللی، تاسیسات هستهای نطنز آسیب گسترده متحمل شده است. بنابر این گزارش، فعالیت قابل توجهی برای ترمیم مشاهده نمیشود و زیرساختهای کلیدی مرتبط با عملیات غنیسازی نابود شده و جایگزین نشدهاند.
تاسیسات هستهای اصفهان: به گفته موسسه علوم و امنیت بینالمللی، آسیبهای عمدهای به تاسیسات تبدیل اورانیوم و ساختمان مربوط به تولید فلز اورانیوم غنیشده وارد آمده است. به گفته این موسسه، این دو قابلیت نقش مهمی در تداوم چرخه سوخت پیشرفته و مسیرهای بالقوه برای دستیابی به سلاح هستهای ایفا میکنند.
همچنین به گفته این موسسه، به نظر میرسد تلاشهای ایران برای تقویت ورودی یکی از تونلهای ورودی این تاسیسات به منظور حفاظت از داراییهایی است که ارزشمند میداند.
تاسیسات تولید سانتریفیوژ در کرج (تابا/تسا): بنابر این ارزیابی تاسیسات تولید سانتریفیوژ تابا/تسا در کرج «همچنان ویران» است و از زمان حمله تاکنون، هیچ نشانهای از تلاش برای پاکسازی یا تعمیر آن مشاهده نشده است. در صورت تمایل تهران به جایگزینی سریع سانتریفیوژهای تخریبشده در حملات، این تاسیسات نقش عمدهای ایفا میکردند.
مسیر پلوتونیوم: بنابر این گزارش، این حملات عملا راه دستیابی به بمب هستهای از طریق پلوتونیوم را مسدود کرده است. تاسیسات آب سنگین «خنداب» اراک و راکتور در حال ساخت آن تخریب شدند و توانایی ایران برای تولید پلوتونیوم با درجه تسلیحاتی از بین رفت.
پرسش بزرگ: ذخایر اورانیوم غنیشده کجاست؟
حتی در این ارزیابی جدید، پرسش بزرگ سرنوشت اورانیوم با غنای تا ۶۰ درصد ایران است. بنابر گزارش موسسه علوم و امنیت بینالمللی، سرنوشت این ذخایر هنوز نامعلوم است.
همین ابهام منجر به تخمینها و ارزیابیهای متفاوت درباره نتیجه حملات ماه ژوئن به تاسیسات هستهای ایران شده است. گروهی از تحلیلگران، اورانیوم غنیشده مدفون یا غیرقابل دسترس و توان تبدیل نابود شده را به عنوان مانع بلندمدت برای برنامه هستهای ایران میدانند. در حالی که گروه دیگر بر توانایی ایران در حفظ قسمتی از اورانیوم غنیشده یا انتقال آن و همچنین بازسازی توان هستهای در مکانهای دیگر متمرکز هستند.
«احتمالا بخشی از اورانیوم غنیشده در نطنز باقی مانده است»
به گزارش موسسه علوم و امنیت بینالمللی بنابر تصاویر ماهوارهای که در روز ۱۳ دسامبر از تاسیسات آزمایشی غنیسازی اورانیوم در مجتمع نطنز ثبت شده، پنلهایی بر روی سازه ضد پهپاد برای پوشاندن تاسیسات تخریبشده، نصب شده است. با این حال، همچنان حفره بزرگی در میانه این تاسیسات، درست در جایی که قفسه محافظ شکافته شده و آسیب دیده، باقی است. بنابر این گزارش، این امر نشان میدهد که ایران میخواهد آوار را دور از چشم ماهوارهها، پهپادها و یا دیگر ابزار جاسوسی بررسی کند.
به گفته این موسسه، به احتمال زیاد چند کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا در این تاسیسات نگهداری میشد. اگرچه این مقدار در مقایسه با کل ذخایر ایران اندک است، اما قابل اغماض نیست.
این موسسه تاکید کرد که هیچ فعالیت دیگری در نطنز و فردو مشاهده نشده است.
چشمانداز راهبردی: آسیبدیده اما از بین نرفته است
بنابر این ارزیابی، این حملات برنامه هستهای ایران را یک تا دو سال به عقب رانده است. اگرچه بسیاری از تاسیسات هستهای ایران نابود شدهاند، اما برخی از بخشها مانند معادن اورانیوم (ساغند ۱ و ۲) و نیروگاه هستهای بوشهر همچنان عملیاتی هستند.
به گفته کارشناسان، به دلیل نفوذ گسترده اسرائیل در ایران، در حال حاضر «جهش هستهای» برای تهران غیرممکن به نظر میرسد. با این حال، «دانش فنی همچنان وجود دارد». جمهوری اسلامی پیش از این اعلام کرده است که قصد دارد برنامه خود را بازسازی کند و این احتمالا به معنای تلاش برای ساخت تاسیسات در عمق بیشتری از زمین خواهد بود.