ملکه، قلب تپنده و محور حیات در هر کندوی زنبور عسل محسوب می‌شود و همه‌چیز حول او شکل می‌گیرد. اما گاهی همان زنبورهایی که از او فرمان می‌برند، علیه‌اش می‌شورند و او را سرنگون می‌کنند.
در زبان علمی به این فرایند «جانشینی ملکه» گفته می‌شود و زمانی رخ می‌دهد که هزاران زنبور کارگر احساس می‌کنند ملکه دیگر توان تخم‌گذاری کافی ندارد.
در این حالت زنبورها به‌صورت هماهنگ اقدام به پرورش ملکه‌ای تازه می‌کنند تا جایگزین ملکه ضعیف شود.
محققان اما اکنون دریافته‌اند این رفتار که در نگاه نخست شبیه داستانی از دربارهای قرون وسطی به نظر می‌رسد، نظیر پادشاهان بیماری که توسط رعایای خود برکنار می‌شوند، در واقع پاسخی بیولوژیک به تغییرات شیمیایی در بدن ملکه است.
پژوهشگران دانشگاه بریتیش کلمبیا در کانادا در تحقیقی تازه نشان داده‌اند که عفونت‌های ویروسی می‌توانند موجب بی‌ثباتی در کلنی‌های زنبور عسل و حتی سقوط ملکه شوند؛ پدیده‌ای که اگرچه در طبیعت به سازگاری کلنی‌ها کمک می‌کند، اما برای زنبورداران می‌تواند پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی سنگینی به همراه داشته باشد.
ویروس‌ها ملکه را ضعیف می‌کنند
یافته‌های محققان نشان می‌دهد عفونت‌های ویروسی رایج باعث کوچک‌تر شدن تخمدان‌های ملکه و کاهش تولید تخم و فرمون‌های حیاتی او می‌شوند.
دکتر لئونارد فاستر، استاد بیوشیمی و زیست‌شناسی مولکولی در دانشگاه بریتیش کلمبیا، در این باره می‌گوید: «یک ملکه سالم روزانه بین ۸۵۰ تا ۳۲۰۰ تخم می‌گذارد که این تعداد بیش از کل بدنش وزن دارد. اما در آزمایش‌های ما ملکه‌های آلوده به ویروس تخم‌گذاری کمتری داشتند و میزان تولید متیل اولئات، فرمونی که باعث وفاداری زنبورهای کارگر می‌شود، نیز در آن‌ها کاهش یافت.»
وی افزود: «این افت فرمونی برای کارگران نشانه‌ای است از اینکه ملکه دیگر شایستگی ادامه فرمانروایی را ندارد.»
در واقع وقتی سطح متیل اولئات پایین می‌آید، زنبورها بوی ضعف ملکه را حس کرده و آماده جانشین کردن او می‌شوند.
پیامدهای گسترده برای زنبورداری و امنیت غذایی
زنبورهای عسل حدود یک‌سوم محصولات کشاورزی جهان را گرده‌افشانی می‌کنند و در نتیجه برای امنیت غذایی و سلامت اکوسیستم‌ها حیاتی هستند.
با این حال زنبورداران سال‌هاست از مرگ زودهنگام ملکه‌ها و جانشینی‌های غیرمنتظره شکایت دارند. مشکلی که اکنون معلوم شده ریشه در همین عفونت‌های ویروسی دارد.
پژوهشگران همچنین در آزمایش‌های میدانی نشان داده‌اند که افزودن فرمون مصنوعی حاوی متیل اولئات به کندوها می‌تواند احتمال جانشینی ملکه را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.
به گفته دکتر فاستر، این کشف می‌تواند به زنبورداران کمک کند تا در دوره‌های حساس گرده‌افشانی یا تولید عسل، ثبات کلنی‌ها را حفظ کنند.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
اهمیت کنترل انگل واروآ
به گفته دکتر الیسن مک‌افی، پژوهشگر همکار در دانشگاه بریتیش کلمبیا، عفونت ملکه‌ها مسئله‌ای کمتر شناخته‌شده است، اما نقش مهمی در بحران کلنی‌ها دارد.
وی با تاکید بر اینکه انگل واروآ، کنه‌ای انگلی که ویروس‌ها را منتقل می‌کند، از عوامل کلیدی ضعف ملکه‌هاست گفت: «حفظ سلامت ملکه یکی از دلایل اصلی اهمیت کنترل سطح کنه واروآ است. هنوز درمانی برای ویروس‌های زنبورعسل وجود ندارد، اما با درک بهتر از نقش آن‌ها، می‌توانیم راهبردهای مدیریتی بهتری برای محافظت از ملکه‌ها به کار بگیریم.»
نتایج پژوهش تازه در نشریه علمی «PNAS» منتشر شده است.