آخرین گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران درباره وضعیت اینترنت، نشان‌دهنده ادامه الگوی ثابت قبلی در بدتر شدن وضعیت اینترنت و نبود عزم جدی در حکومت برای کاهش اختلال‌ها و قطعی‌هاست.
آگهی
در عین حال با تداوم قطعی‌های مکرر، کاربران بدون توجه به تهدیدات امنیتی حکومت، روش‌های جدیدی را برای دور زدن این کاستی‌ها به کار گرفتهاند.
پنجمین گزارش انجمن تجارت الکترونیک درباره وضعیت اینترنت ایران چه می‌گوید و چرا با وجود دادههای فنی قابل‌استناد نتوانسته حکومت را در بهبود وضع شبکه قانع کند؟
واکنش دولت: دادههای فنی مغرضانه را قبول نداریم
انجمن تجارت الکترونیک تهران که بیش از ۱۰۰ استارتاپ و شرکت حوزه اقتصاد دیجیتال در ایران را نمایندگی می‌کند، از آذرماه ۱۴۰۱ فصلنامه‌هایی تحت عنوان گزارش کیفیت اینترنت منتشر کرد.
این گزارش‌ها، در واکنش به افزایش سانسورها و اختلالات اینترنت بعد از ظهور جنبش «زن، زندگی، آزادی» در پی کشته شدن مهسا امینی، همچنین در واکنش به محدودیت‌ها در حوزه اقتصاد دیجیتال و سرعت گرفتن روند اجرای اینترنت طبقاتی در ایران منتشر شدند.
این گزارش‌ها برای اولین‌بار از دادههای فنی جهانی برای سنجش و رتبه‌بندی وضعیت اینترنت ایران استفاده کردند؛ فرایندی که هرچند به سنجش دقیق کیفیت اینترنت کمک کرد اما دست دولت را باز گذاشت تا به بهانه درج آمار خارجی که از سازمان‌های آمریکایی استخراج شده‌اند، این گزارش‌ها را مغرضانه و غیردقیق بداند. همچنین با استناد به دادههای داخلی، از جمله عضویت کاربران در اپلیکیشن‌های بومی بگوید که وضع آن‌چنان بد نیست.
خلاصه گزارش پنجم؛ راهکار مردم برای وضعیت بد اینترنت
تا چند سال پیش از نوشته شدن این سلسله گزارش‌ها، مشکل عمده اینترنت ایران تحریم و فیلترینگ بدون ضابطه سایت‌ها بود.
با ظهور جنبش اعتراضی «زن، زندگی، آزادی» در پی کشته شدن مهسا امینی، سلسله‌ای از اختلال و قطعی در ایران آغاز شد که هدفش کنترل اعتراضات، گسترده‌تر کردن حلقه سانسور و شنود، و کنترل کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال بود.
تغییر پروتکل‌های فیلترینگ و دستکاری شبکه برای بستن وی‌پی‌ان‌ها، عضویت اجباری کاربران در پلتفرم‌های بومی و اختلال عمدی و گسترده موقعیت‌یاب جی‌پی‌اس باعث شد کیفیت اینترنت در سال‌های اخیر به شدت افت کند.
گزارش‌های انجمن درباره اینترنت، هربار بخشی از این کاستی‌ها را روشن می‌کنند.
تازه‌ترین گزارش انجمن تجارت الکترونیک می‌گوید که از دو سال پیش تاکنون، وضعیت اینترنت ایران همچنان در میان بدترین‌های جهان است، استفاده از وی‌پی‌ان با شتاب شدیدی افزایش پیدا کرده و مردم یک راه‌حل جدید برای دسترسی به اینترنت بدون فیلتر پیدا کرده‌اند: استارلینک.
راه‌حل جدید کاربران برای اتصال به جهان؛ چطور کار می‌کند؟
بررسی آمار چند گزارش انجمن تجارت الکترونیک و کنار هم قرار دادن دادههای فنی نشان میدهد که کاربران در مقابله با تحریم خارجی و قطعی‌های مکرر راه‌حل‌های قدیمی را گسترش داده و راه‌کارهای جدیدی نیز به کار گرفتهاند.
یکی از کاربران ساکن ایران دراین‌باره به یورونیوز می‌گوید: «از سال ۱۳۹۸ که قطعی بزرگ در ایران رخ داد و همه را شوکه کرد، راه‌حل‌های جدیدی برای ارتباط با اینترنت پیدا کردیم. هیچ‌کس دلش نمی‌خواست تجربه آبان تکرار شود. راه‌حل‌ها متنوع است. از راه‌اندازی وی‌پی‌ان‌های شخصی و خانوادگی گرفته تا همه‌گیر شدن پیام‌رسان‌های ارتباطی متنوع. این روزها هرکس وی‌پی‌ان اختصاصی خودش را دارد. اتفاقا دلیل اختلال‌های متنوع شاید همین باشد که تعداد وی‌پی‌ان ها و روش دور زدن فیلترینگ خیلی متنوع شده است.»
در چند ماه گذشته، گروه جدیدی به کاربران اینترنت ایران اضافه شده است. ساکنان واحدهای ساختمانی، کارمندان شرکت‌ها و مسافران هتل‌ها از اینترنت استارلینک استفاده می‌کنند که بدون فیلتر و سریع‌تر است.
گزارش پنجم انجمن تجارت الکترونیک نشان میدهد که استفاده از استارلینک در طول یک‌سال گذشته ۲۰ برابر بیشتر شده و همچنان روند افزایشی دارد. مجلس ایران اخیرا طرحی را مصوب کرد که خرید و فروش یا استفاده از استارلینک را جرم تلقی می‌کند؛ اما رفتار کاربران بی‌اعتباری این طرح را نشان میدهد.
یکی از کاربران استارلینک که کارمند یک شرکت فناوری در ایران است، به یورونیوز می‌گوید: «طی چند ماه گذشته، به دلیل افزایش تعداد کاربران در منطقه‌مان افت سرعت شدیدی را داشتیم. ولی همچنان ترجیح همه ما استفاده از استارلینک است که قطع نمی‌شود. برای پرداخت هزینه اشتراک و بروزرسانی تجهیزات هم از کارت‌های بین‌المللی و شرکت‌هایی که در این زمینه فعال هستند، استفاده می‌کنیم.»
اختلال جی‌پی‌اس‌ها برای مختل کردن حرکت پهپادهای اسرائیل؟
دولت هنوز به این گزارش واکنش رسمی نشان نداده اما به طور کلی، آن‌چه در ماه‌های اخیر بر اینترنت ایران گذشته را اجتناب‌ناپذیر خوانده است.
اختلال جی‌پی‌اس‌ها با مختل کردن حرکت پهپادهای اسرائیل توجیه شده و دلیل قطعی عمدی اینترنت کشف و خنثی‌سازی عملیات دشمن عنوان می‌شود. در عین حال، قطع آنتن تلفن همراه هم به گردن اداره برق و آن‌چه «ناترازی برق» عنوان شده، انداخته می‌شود.
این در حالی است که بررسی وضعیت اینترنت در چند سال اخیر نشان میدهد که همیشه در زمان اعتراضات، حملات نظامی و هک، اولین راه‌حل قطع اینترنت یا ایجاد اختلال شدید در دسترسی به فیلترشکن‌ها بوده است.
یک کارشناس فنی لنترن، یکی از ارایه‌دهندگان فیلترشکن رایگان دراین‌باره به یورونیوز می‌گوید: «در زمان اعتراضات و جنگ همیشه با یک الگوی مشخص در رفتار مصرف‌کنندگان روبرو هستیم. بلافاصله بعد از حمله نظامی، تا چند ساعت ترافیک کاربران رشد بسیار بالایی دارد. اما در زمان اوج مصرف، ناگهان سرعت انتقال داده به ازای هر کاربر افت محسوسی پیدا می‌کند. این‌طور به نظر می‌رسد که از حد مشخصی به بعد، دستگاه‌های دولتی سرعت را کاهش می‌دهند تا دسترسی به اطلاعات دشوارتر شود.»
بررسی گزارش‌های سایت فیلتربان درباره وضعیت اینترنت ایران نشان میدهد که به عنوان نمونه، اینترنت در استان سیستان و بلوچستان برای یک سال و نیم با یک الگوی مشخص قطع بوده است.
قطعی‌ها از صبح روز ۸ مهر ۱۴۰۱ مشهور به «جمعه خونین زاهدان» آغاز شد و این اتفاق هر جمعه بامداد برای حدود سه ساعت تکرار می‌شد. قطعی‌ها با آغاز نماز جمعه در مرکز این استان همزمان بود؛ برنامه‌های مذهبی که در آنها مولوی عبدالحمید اسماعیل‌زهی، امام جمعه اهل سنت زاهدان، بخش‌های مختلف حکومت ایران را به باد انتقاد می‌گرفت.
در تازه‌ترین اختلال، پیش از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، شبکه بانکی ایران و بخشی از سایت‌های دولتی، از مهرماه ۱۴۰۳ ایران‌اکسس شدند. به این معنا که کاربران خارج از ایران نمی‌توانستند به محتوای این سایت‌ها و سرویس‌دهنده‌ها دسترسی داشته باشند و دلیل این اقدام جلوگیری از حملات سایبری عنوان شد.
با ادامه نابسامانی اینترنت در روزهای اخیر و عزم جزم دولت برای پیشبرد برنامه‌هایش برای محدودیت اینترنت، به نظر نمی‌رسد به جز ژست‌های سیاسی، اراده‌ای قوی برای رفع محدودیت اینترنت در بلندمدت وجود داشته باشد.