اتحادیه اروپا و کشورهای عضو ناتو نگران این هستند که مبادا تلاش‌های دولت جدید آمریکا به رهبری دونالد ترامپ برای پایان شتاب‌زده به جنگ اوکراین، به امتیازدهی به مسکو و تضعیف موقعیت کی‌یف منجر شود.
آگهی
زمانی که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه نزدیک به سه سال پیش تهاجم خود به اوکراین را آغاز کرد، جو بایدن، رئیس‌جمهور وقت آمریکا موضعی قاطع در حمایت از کی‌یف اتخاذ کرد. او ائتلافی مستحکم از متحدان اروپایی تشکیل داد و مشاوران باتجربه خود را مأمور منزوی کردن اقتصادی و دیپلماتیک مسکو کرد.
اما این رویکرد واشنگتن اکنون به طرز چشمگیری تغییر کرده است. این چرخش سیاسی در پی نخستین دیدار مذاکره‌کنندگان آمریکا و روسیه در تاریخ ۱۸ فوریه (۳۰ بهمن) رخ داد.
این دیدار تنها یک ماه پس از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید برگزار شد. در این مذاکرات، اوکراین و متحدان ناتو کنار گذاشته شدند و هیاتی نسبتاً کم‌تجربه از دستیاران ترامپ هدایت مذاکرات را بر عهده گرفت.
مقامات ارشد آمریکا و روسیه روز سه‌شنبه به مدت چهار ساعت با یکدیگر دیدار کردند و بعد از آن، دونالد ترامپ تلویحا اعلام کرد که کی‌یف مسئول جنگ فعلی است.
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
آقای ترامپ روز سه‌شنبه در واکنش به اعتراض اوکراین به دلیل کنار گذاشته شدن از این مذاکرات، گفت: «امروز شنیدم که می‌گویند، ما دعوت نشدیم. خوب، شما سه سال آنجا بودید. باید سه سال پیش این را تمام می‌کردید. اصلاً [این جنگ] نباید شروع می‌شد.»
ترامپ صبر کمی برای اعتراض اوکراین نسبت به کنار گذاشته شدن از مذاکرات در عربستان سعودی نشان داد. او بارها گفت که رهبران اوکراین نباید اجازه می‌دادند این درگیری آغاز شود و به نظر می‌رسید که اشاره داشت کی‌یف باید پیش از حمله روسیه در فوریه سال ۲۰۲۲، آماده ارائه امتیازاتی به مسکو می‌شد.
شتاب‌زدگی ترامپ و امتیازاتی که پوتین به دست آورد
عجله دونالد ترامپ برای تحمیل پایان سریع جنگ روسیه در اوکراین، ترس از توافقی صلح‌آمیز با ولادیمیر پوتین را افزایش داده است. چنین توافقی می‌تواند امنیت کی‌یف و اروپا را تضعیف کرده و توازن ژئوپلیتیکی را تغییر دهد.
برت بروئن، مشاور سابق سیاست خارجی در دولت اوباما، در این‌باره به خبرگزاری رویترز گفت: «نکته واقعاً نگران‌کننده این است که ترامپ، در عرض تنها چند روز، روسیه را از یک کشور منزوی به یک شریک ارزشمند تبدیل کرده است. این موضوع هزینه‌هایی به همراه خواهد داشت.»
مذاکراتی که در ریاض برگزار شد، نخستین دیدار مستقیم آمریکا و روسیه برای بحث درباره مرگبارترین درگیری اروپا از زمان جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود. در این مذاکرات، دو طرف توافق کردند که هیات‌هایی را برای ادامه گفت‌وگوهای آینده تشکیل دهند و همچنین برای بازگرداندن عملکرد عادی مأموریت‌های دیپلماتیک یکدیگر همکاری کنند. این توافق نشانه‌ای از گرم شدن روابطی است که مدت‌ها در وضعیت انجماد قرار داشت.
سیاستمداران اروپایی ترامپ را متهم کردند که حتی پیش از آغاز این مذاکرات، هفته گذشته امتیازات رایگانی به مسکو داده است. بدین صورت که او امکان عضویت اوکراین در ناتو را رد کرد و در ادامه گفت که کی‌یف با این توهم روبه‌رو است که می‌تواند ۲۰ درصد از سرزمین خود را که اکنون تحت کنترل روسیه است، پس بگیرد.
برخی از منتقدان، این اظهارات ترامپ را نوعی سازش با کرملین دانسته و او را به مماشات با پوتین متهم کردند.
حضور تازه‌کارهای ساختار امنیتی آمریکا به جای دعوت از ذی‌نفعان اصلی
دعوت نکردن از اوکراین برای شرکت در نشست ریاض، تغییری آشکار از رویکرد جو بایدن و ناتو بود که همواره بر این اصل تأکید داشتند که «هیچ تصمیمی درباره اوکراین بدون حضور کی‌یف» اتخاذ نخواهد شد. کی‌یف هم به نوبه خود اعلام کرده است که هیچ توافقی را که بدون رضایتش تحمیل شود، نخواهد پذیرفت.
نبود نمایندگان اروپایی نیز بر نگرانی‌های متحدان آمریکا افزود، زیرا مشخص نبود که ترامپ تا چه حد ممکن است در برابر پوتین امتیاز بدهد، آن هم بدون آنکه چیزی در ازای آن دریافت کند. همین مسئله باعث شد که دولت‌های اروپایی بحث درباره اعزام نیروهای حافظ صلح برای حمایت از هرگونه توافق درباره اوکراین را مطرح کنند.
ترامپ در تاریخ ۱۸ فوریه به خبرنگاران گفت که با چنین اقدامی مخالفتی ندارد. اما سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، اعلام کرد که مسکو حضور نیروهای ناتو در اوکراین را نخواهد پذیرفت. این اظهارات نشان داد که روسیه ممکن است در برابر هرگونه مصالحه اساسی مقاومت کند.
در این نشست، نشانه‌ای از ارائه امتیاز از سوی روسیه دیده نشد. در مقابل، لاوروف و یوری اوشاکوف، مشاور ارشد سیاست خارجی کرملین که مجموعاً ۳۴ سال سابقه در سمت‌های کنونی خود دارند، با سه تن از مشاوران تازه منصوب شده ترامپ یعنی مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، مایک والتس مشاور امنیت ملی و استیو ویتکاف نماینده ویژه ترامپ مذاکره کردند.
تیموتی اسنایدر، استاد دانشگاه ییل و کارشناس مسائل روسیه، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «هیات آمریکایی تقریباً هیچ تجربه‌ای در مذاکرات بین‌المللی در سطح عالی ندارد، دانش تخصصی درباره اوکراین و روسیه ندارد و حتی به هیچ زبان مرتبطی مسلط نیست. اما به بیان ملایم، درباره هیات روسی چنین چیزی نمی‌توان گفت.»
برت بروئن نیز این وضعیت را «دوره آموزشی برای تازه‌کارها» در ساختار امنیت ملی ترامپ توصیف کرد.
رویکرد منحصربه فرد ترامپ در «دستیابی به صلح از رهگذر قدرت»
اما برایان هیوز، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ هیاتی قوی تشکیل داده که از همین حالا در حال اجرای سیاست دستیابی به صلح از رهگذر قدرت اوست.»
ترامپ پس از این مذاکرات گفت که اکنون اطمینان بیشتری به این مذاکرات دارد و احتمالاً تا پیش از پایان ماه جاری میلادی با ولادیمیر پوتین دیدار خواهد کرد. او پیش‌تر نیز پوتین را ستوده و پس از مکالمه تلفنی هفته گذشته، از رویکرد مصالحه‌جویانه او تمجید کرده بود.
آقای ترامپ روز چهارشنبه ۱۸ فوریه (۳۰ بهمن) در پالم بیچ فلوریدا، به خبرنگاران گفت: «روسیه می‌خواهد کاری انجام دهد.» رئیس جمهوری آمریکا نگرانی اوکراین درباره کنار گذاشته شدن از مذاکرات را بی‌اهمیت دانست و گفت که کی‌یف باید خیلی زودتر وارد گفت‌وگوها می‌شد.
مارکو روبیو پیش‌تر گفته بود که هیچ طرفی کنار گذاشته نشده و هر راه‌حلی باید برای همه طرف‌ها قابل قبول باشد. با این حال، هنوز مشخص نیست که اوکراین چگونه ممکن است در این مذاکرات حضور یابد.
مایک والتس، مشاور امنیت ملی ترامپ نیز اشاره کرد که ترامپ بلافاصله پس از گفت‌وگوی تلفنی با ولادیمیر پوتین، ولودیمیر زلنسکی را نیز مورد مشاوره قرار داد. همچنین معاون رئیس‌جمهور آمریکا، جی دی ونس و مارکو روبیو روز جمعه در آلمان با زلنسکی دیدار کردند.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین سفر خود به عربستان سعودی را که قرار بود در تاریخ ۱۹ فوریه (یکم اسفند) انجام شود، به تعویق انداخت. منابع مطلع اعلام کردند که این تصمیم برای جلوگیری از مشروعیت بخشیدن به مذاکرات میان آمریکا و روسیه گرفته شده است.
زلنسکی هفته گذشته با اظهاراتش درباره یک توافق معدنی پیشنهادی بین اوکراین و آمریکا، خشم دولت ترامپ را برانگیخت. او گفت که این پیش‌نویس شامل تضمین‌های امنیتی لازم برای کی‌یف نیست.
سه منبع آگاه در گفتگو با خبرگزاری رویترز فاش کردند که آمریکا پیشنهاد کرده بود ۵۰ درصد از منابع معدنی حیاتی اوکراین را در اختیار بگیرد. به نظر می‌رسد این پیشنهاد، در ازای کمک‌های نظامی مهم آمریکا مطرح شده است. برخی از منتقدان ترامپ این درخواست را به باج‌گیری تشبیه کرده‌اند.
روسیه راند اول را پیروز شد
دکتر اِما اشفورد، پژوهشگر ارشد اندیشکده استیمسون در واشنگتن، گفت که ممکن است دولت ترامپ در محدود نگه داشتن مذاکرات در این مرحله، توجیهی داشته باشد.
او اظهار داشت: «بدون شک، نبود اوکراین در این نشست ایده‌آل نبود، اما فکر می‌کنم که آن‌ها در جلسات آینده حضور خواهند داشت. البته دولت احتمالاً درست تشخیص داده که حضور طیف گسترده‌ای از شرکای اروپایی می‌توانست باعث شلوغ شدن مذاکرات و دشوار شدن پیشرفت شود.»
با این حال، جیک آوچینکلاس، نماینده دموکرات و رئیس مشترک گروه حامی اوکراین در مجلس نمایندگان آمریکا گفت که روسیه پیروز دور اول مذاکرات بوده است.
او به رویترز گفت: «کرملین اکنون در [فرایندهای] دیپلماسی دوجانبه که [در این مورد خاص] اوکراین و ناتو از آن کنار گذاشته بودند، عادی‌انگاری‌شده است، و برای رسیدن به این وضعیت هیچ امتیازی نداده است.»
به فیسبوک یورونیوز فارسی بپیوندید
سه مقام اطلاعاتی غربی نیز به رویترز اعلام کردند که هیچ شواهد جدیدی مبنی بر تغییر اهداف پوتین مشاهده نکرده‌اند. آن‌ها گفتند که پوتین قصد دارد تمامی مناطقی را که نیروهایش تصرف کرده‌اند، حفظ کند و در بلندمدت نفوذ خود را در داخل اروپا گسترش دهد.
داریوش یاونی‌شکیس، رئیس اداره امنیت ملی لیتوانی، هشدار داد که «پوتین در اوکراین متوقف نخواهد شد.» وی افزود: «آیا واقعاً تمایلی برای پایان دادن به جنگ وجود دارد؟ من چنین فکری نمی‌کنم.»
راجر ویکر، سناتور جمهوری‌خواه و رئیس کمیته نیروهای مسلح مجلس سنا، نیز با این نظر موافق بود و گفت که پوتین را نمی‌توان در مذاکرات اوکراین قابل اعتماد دانست.
او در مصاحبه با سی‌ان‌ان اظهار داشت: «پوتین یک جنایتکار جنگی است.»
زمانی که از آقای ویکر درباره اظهارنظر ترامپ مبنی بر اینکه پوتین به دنبال صلح است سؤال شد، او پاسخ داد: «تنها چیزی که می‌توان به روس‌ها اعتماد کرد، این است که هر کاری را که به نفعشان باشد انجام دهند، حتی اگر فقط یک حرکت موقتی باشد.»
مارکو روبیو گفت که در صورتی که طرف‌ها موفق به مذاکره برای پایان دادن به درگیری اوکراین شوند، این امر می‌تواند «فرصت‌های فوق‌العاده‌ای» برای همکاری با روس‌ها در مسائل مختلف فراهم کند که امیدواریم هم برای جهان مفید باشد و هم روابط بلندمدت ما را بهبود بخشد.
او توضیح نداد که این فرصت‌ها دقیقاً شامل چه مواردی خواهند بود.