در ۱۹ سپتامبر، روزی که جمهوری آذربایجان حملات خود را به قره‌باغ آغاز کرد کسانی که در این منطقه زندگی می‌کردند، صداهای عجیب و وحشتناکی را شنیده‌اند.
آگهیسیانان در این خصوص گزارشی تهیه کرده و به تاثیر پهپادها و تسلیحاتی که اسرائيل در اختیار جمهوری آذربایجان قرار داده پرداخته است.
ماروت وانیان، روزنامه‌نگار در هنگام وقوع این حملات در شهر استپاناکرت قره‌باغ بوده به سی‌ان‌ان می‌گوید: «من یک متخصص نظامی نیستم، اما خیلی واضح صدای غرش پهپاد را بالای سرم شنیدم.»
او که تمام عمر در این شهر زندگی کرده می‌گوید در سال ۲۰۲۰ هم صدای پهپادها را تشخیص داده است، زمانی که باکو جنگ ۴۴ روزه‌ای را برای تصرف این قلمرو به راه انداخت و به کمک تسلیحات ساخت ترکیه و اسرائيل حملات خود را به قره‌باغ طراحی کرد.
به گفته لئونید نرسیسیان، تحلیلگر دفاعی و محقق در موسسه تحقیقات سیاست کاربردی ارمنستان (APRI) که یک اتاق فکر مستقل است، می‌گوید صداهای منتشر شده صدای «هاروپ» از مهمات اسرائيلی است که به دلیل سر و صدایی که هنگام فرود ایجاد می‌کند، شناخته می‌شوند.
نیروهای آذربایجانی از هاروپ که اغلب تحت عنوان پهپاد انتحاری شناخته می‌شوند و همچنین سایر پهپادهای اسرائيلی در طول جنگ سال ۲۰۲۰ استفاده کردند.
تجهیزات اسرائیلی بیشتر واردات تسلیحات آذربایجان را تشکیل می دهد. مقامات آذربایجان تسلیحات اسرائیل را جزء لاینفک موفقیت کشورشان در قره باغ در طول جنگ ۲۰۲۰ معرفی کردند.
رد پای اسرائیل
اکنون، در حالی که بیش از صد هزار ارمنی از قره باغ گریخته‌اند، روابط اسرائیل و آذربایجان بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است.
یک سرهنگ سابق ارتش دفاعی آرتساخ - نیروی نظامی جمهوری جدایی طلب ارمنستان در قره باغ - به شرط ناشناس ماندن به سی ان ان گفت: «پهپادها به طور مداوم در جنگ ۲۰۲۰ و همچنین در این درگیری اخیر مورد استفاده قرار گرفتند».
آرتساخ نام ارمنی قره باغ و جمهوری خودخوانده است.
این افسر سابق گفت: «آذربایجان از پهپادهای تهاجمی کامیکازه هاروپ ... هرمس-۴۵۰ و پهپادهای شناسایی Orbiter-، Orbiter-2، Orbiter-3 استفاده کرد. همه آنها توسط شرکت‌های اسلحه‌سازی اسرائیل تولید شده‌اند.
آذربایجان در جنگ ۲۰۲۰ در زمان کوتاه و حدودا کمی بیش از یک ماه پیروز شد و بخش اعظمی از سرزمین‌هایی که در سطح بین‌المللی به‌عنوان بخشی از آذربایجان شناخته می‌شود، اما تاکنون تقریبا منحصرا توسط ارمنی‌های ساکن، اداره می‌شد، پس گرفت.
نبرد سپتامبر اما به سختی ۲۴ ساعت طول کشید و پس از ماه‌ها محاصره، کل قره باغ تحت کنترل آذربایجان قرار گرفت. همه تقریباً ۱۲۰ هزار ارمنی در این قلمرو به ارمنستان گریخته‌اند و از ترس پاکسازی قومی تمام عیار و یا جنایات جمعی خانه و کاشانه خود را رها کردند؛ هرچند باکو اصرار دارد که به حقوق آنها احترام می‌گذارد.
آذربایجان و اسرائیل شرکای نظامی نزدیکی هستند. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (SIPRI)، بیش از ۶۰ درصد از واردات تسلیحات آذربایجان بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ از اسرائیل انجام شده است که ۱۳ درصد از صادرات اسرائیل را در مدت مشابه تشکیل می‌دهد. تحقیقات SIPRI نشان می‌دهد که آذربایجان طیف گسترده‌ای از پهپادها، موشک‌ها و خمپاره‌ها را بین سال‌های ۱۰۱۰ تا ۲۰۲۰ از اسرائیل خریداری کرده است.
با این حال، به گفته پیتر ویزمن، محقق ارشد SIPRI، جزئیات چندانی در مورد گستره تجارت تسلیحاتی آذربایجان-اسرائیل منتشر نشده است.
ویزمن در این رابطه می گوید: «ما قبل از سال ۲۰۲۰ اطلاعات زیادی داشتیم و پس از آن انتشار این اطلاعات متوقف شد. آذربایجان در سال ۲۰۲۰ از مقدار قابل توجهی از تجهیزات خود را استفاده کرد. به احتمال زیاد آنها به روابط خود با اسرائیل ادامه داده‌اند، اما چیزی منتشر نشده است.»
اعتقاد بر این است که تجارت در دوره‌هایی درست قبل از شروع جنگ آذربایجان فعال بوده است. یک گزارش تحقیقی در مارس ۲۰۲۳ توسط هاآرتص نشان داد که پروازهای یک شرکت هواپیمایی آذربایجان بین باکو و پایگاه هوایی اوودا، تنها فرودگاه اسرائیل که می‌توان از طریق آن مواد منفجره را به پرواز در آورد، در ماه‌های قبل از حمله آذربایجان به مواضع جدایی‌طلبان در قره باغ در سپتامبر ۲۰۲۰ افزایش یافته است.
به همین ترتیب، هاآرتص در اواسط سپتامبر گزارش داد که همان شرکت کمتر از یک هفته قبل از اینکه آذربایجان آخرین حمله خود را در قره باغ آغاز کند، بین باکو و اوودا پرواز کرد. CNN با وزارت دفاع آذربایجان و شرکت هواپیمایی مورد نظر تماس گرفت، اما پاسخی دریافت نکرد. وزارت دفاع اسرائیل که بر فرودگاه اوودا نظارت دارد نیز در این خصوص اظهار نظری نکرده است.
ویزمن می‌گوید: «ما نمی دانیم چه چیزی در هواپیما بوده است، اما به احتمال زیاد این موضوع مربوط به تجهیزات نظامی است که اسرائیل قبلا به آذربایجان ارائه کرده است.»
آگهیفراتر از اسلحه و مهمات
تجارت تسلیحات بین اسرائیل و آذربایجان منعکس کننده روابط دیپلماتیک میان دو کشور است با این حال و با وجود همکاری‌های دوجانبه، آذربایجان به تازگی و در سال جاری سفارت خود را در اسرائيل افتتاح کرده است.
اما روابط آنها فراتر از اسلحه و مهمات است: آمارها نشان می دهد که اسرائیل ۶۵ درصد نفت خام خود را در سال ۲۰۲۱ از آذربایجان خریداری کرده است.
همچنین اعتقاد بر این است که این دو کشور اطلاعاتی را در مورد ایران، دشمن اصلی اسرائیل، به اشتراک می گذارند. آذربایجان همچنین به سازمان جاسوسی اسرائیل موساد اجازه داده است که از این کشور به عنوان مرکزی برای جاسوسی از ایران استفاده کند. وزارت دفاع اسرائیل از اظهار نظر در این مورد خودداری کرده است.
به گفته افرایم اینبار، کارشناس روابط اسرائیل و آذربایجان و رئیس مؤسسه استراتژی و امنیت اورشلیم، روابط بین این دو از سال ۲۰۲۰ قوی‌تر شده است.
این در حالیست که فروش نفت و تسلیحات میان دو طرف همچنان ادامه دارد. اینبار در گفتگو به CNN گفت: «آذربایجان فشار بیشتری از سوی ایران احساس می کند که موقعیت بین المللی آن در حال بهبود است. ضمن اینکه اسرائيل هیچ همراهی با ارمنستان که امروز متحد ایران است، ندارد.»
آگهیسفیر ارمنستان در اسرائيل در مصاحبه اخیر با جروزالم پست، گفت سلاح های اسرائیلی به سمت «غیر نظامیان صلح جو» شلیک می شود، علیرغم اینکه جامعه مدنی اسرائیل در مورد قره‌باغ و به رسمیت شناختن نسل‌کشی ارامنه توسط ترکیه بسیار طرفدار ارمنستان است. دولت اسرائیل کشتار دسته جمعی ارامنه توسط نیروهای عثمانی در طول جنگ جهانی اول را به عنوان نسل کشی به رسمیت نمی شناسد، زیرا می ترسد به روابط خود با ترکیه، آسیب وارد شود.
افرایم اینبار می‌گوید مخالفت سیاسی کمی در کشور برای فروش اسلحه به آذربایجان وجود دارد.
او افزود: «فروش تسلیحات چندان رسانه‌ای نمی‌شوند با این حال تجارت پهپادهای اسرائيلی به آذربایجان و نقش آنها در جنگ در قره‌باغ به خوبی شناخته شده است. اسرائيلی‌ها به سلاح‌های خود افتخار می‌کنند و مسئله فروش آنها به باکو خوب تلقی می‌شوند.»
ماجرا تا کجا پیش می‌رود؟
اما همچنان این سوال باقی می‌ماند که اسرائيل تا چه حد مایل است در حمایت از آذربایجان در درگیری با ارمنستان پیش رود.
بحران مرزی بین دو کشور منجر به تهاجم آذربایجان به خاک ارمنستان شده است و نیروهای آذربایجانی در حال حاضر زمین هایی را در داخل مرزهای ارمنستان در استان سیونیک این کشور اشغال کرده‌اند.
آگهیبسیاری در ارمنستان نگران این هستند که آذربایجان جسور شده به کشورشان حمله کند. البته باکو فعلا این موضوع را رد می‌کند. اما تمایل باکو و ترکیه برای ایجاد کریدور زنگزور که حمل و نقل را با سایر نقاط کشور تسهیل می‌کند نگرانی‌های ارمنستان را افزایش داده است؛ کریدوری که در صورت احداث، مرز ایران و ارمنستان را از بین خواهد بود.
حکمت آجی اف، مشاور سیاست خارجی الهام علی اف، در اول اکتبر به رویترز گفته بود که آذربایجان هیچ هدف نظامی در قلمرو مستقل جمهوری ارمنستان ندارد.
برخی در جامعه بین المللی خواستار اقدام علیه آذربایجان در پی مهاجرت ارامنه از قره باغ هستند. در ایالات متحده، جایی که جمعیت ارمنی پراکنده وجود دارد، نزدیک به ۱۰۰ عضو کنگره خواستار تحریم باکو شده اند و قانونگذاران اتحادیه اروپا نیز از این اتحادیه خواسته‌اند تا اقدامات تنبیهی را در نظر بگیرد.
ویزمن، محقق SIPRI، گفت که اسرائیل ممکن است تحت فشار متحدان غربی خود قرار گیرد تا در فروش تسلیحات به آذربایجان تجدید نظر کنند.
این امر به روابط خود با آذربایجان آسیب می‌زند، اما در عین حال اسرائیل باید به فکر روابط خود با کشورهای اروپایی که شرکای مهم‌تری هستند، باشد.
آگهیافرایم اینبار می‌گوید که اسرائیل می‌خواهد شهرت خود را به عنوان تامین کننده قابل اعتماد آذربایجان حفظ کند.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
وی افزود: «در هر صورت، آذربایجان برای اسرائیل بسیار مهمتر از ارمنستان است. این رویکرد واقع‌گرایانه است که سیاست خارجی اسرائیل را هدایت می کند.»