آیا جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده در صد روز اول حضور خود در کاخ سفید می تواند تحریم‌های ترامپ علیه ایران را متوقف کند و وارد مذاکرات جدید با تهران شود؟ به نظر می‌رسد که برای اینکار راهی بسیار دشوار و پیچیده روبری او قرار گرفته است.
آگهیپیروزی جو بایدن پس از ۴ سال ریاست جمهوری متفاوت دونالد ترامپ، بی تردید تاثیرات فراوانی بر جهان خواهد داشت. اما تاثیر حضور جو بایدن در کاخ سفید برای ایران از نوع دیگری است.
پیش تر رابرت مالی، مشاور باراک اوباما و یکی از اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای در سال ۲۰۱۵، در پاسخ به این سوال که آیا بایدن می‌تواند برای مثال صد روز پس از پیروزی در انتخابات، تحریم‌های ایران را بردارد، گفت: «نمی‌خواهم برای آن جدول زمانی مشخص کنم. چرا که آنچه بایدن در کارزارهای انتخاباتی گفته منوط به بازگشت و پایبندی ایران به تعهداتش در توافق است بدین ترتیب آمریکا به برجام باز می‌گردد و تحریمها نیز برداشته می‌شود. اینکه آیا ایران این ترتیب را می‌پذیرد یا اینکه می‌گوید ما می‌خواهیم اول شما عمل کنید. بله آمریکا یک بار دیگر قادر است تحریمها را بردارد. بحث زمان هم به این بستگی دارد که با چه سرعتی دو طرف به تفاهم برسند. آیا ایران خواسته‌های دیگری را طرح می‌کند؟ چه کسی پیشقدم می‌شود و پایندی دوباره ایران به توافق چقدر طول می‌کشد؟ نمی‌دانم آیا در صد روز می‌شود چنین کاری کرد اما به طور نسبی می‌تواند سریع انجام شود.»
«بایدن در پی تغییر مسیر است اما برنامه مشخصی وجود ندارد»
در واقع این پاسخ از سوی یکی از نزدیکان به جو بایدن که سالها با او در مقام مشاور باراک اوباما در امور خاورمیانه کار کرده است نشان می دهد که رئیس جمهور منتخب هر چند اعلام کرده و پیش تر نشان داده است که می خواهد در سیاست های خاورمیانه، خصوصا در ارتباط با ایران «تغییر مسیر بدهد» اما این تغییر و تحول همچنان «نامشخص» است.
یکی از نشانه های آن سخنرانی کمالا هریس، معاون رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده در چهارسال آینده است.
شرط مهم آمریکا: توقف برنامه موشکی ایران؟
خانم هریس در سخنرانی خود درکمیته روابط عمومی آمریکا و اسرائیل، آیپک، مانند اغلب رهبران سنتی دموکرات ها، تاکید کرد که آنچه برای ایالات متحده در درجه اول اهمیت قراردارد «امنیت اسرائیل است و حزب الله به عنوان یک گروه تروریستی امنیت این کشور را به خطر می اندازد.»
اولین معاون زن سیاه پوست ریاست جمهوری آمریکا در ادامه سخنان خود گفت که «دولت آمریکا به هیچ عنوان اجازه گسترش برنامه های موشک بالستیکی به ایران را نمی دهد.» زمزمه هایی که این روزها در بروکسل و از زبان دپیلمات های برخی از کشورهای پرنفوذ عضو اتحادیه اروپا هم شنیده می شود. «ایران باید برنامه موشکی خود را متوقف کند تا دوباره بتوان با این کشور برسر برجام و بازگشت احتمالی آمریکای جو بایدن به آن مذاکره کرد.» به همین جهت به نظر می رسد در ماه های اول ریاست جمهوری جو بایدن، دست کم در صد روز اول، بازگشت به برجام و یا مذاکره برای هر نوع توافق جدید هسته ای و با مذاکره مستقیم با ایالات متحده کاملا بعید و نشدنی باشد.
تلاقی ماه های پایانی روحانی با اولین سال ریاست جمهوری بایدن
از سوی دیگر دولت حسن روحانی هم تنها تا تابستان سال آینده خورشیدی پابرجاست و باید جای خود را به یک دولت جدید، که به نظر نمی آید از جنس دولت کنونی باشد، بدهد. به همین خاطر است که نیسان رفعتی، تحلیلگر گروه بحران، در گفتگو با یورونیوز تاکید کرد که : «سوال اساسی اینجاست به چه قیمتی دولت جو بایدن می تواند تحریمها علیه ایران را لغو کند. چه در بخش سیاست داخلی و همچنین در چه شکل و فرم مذاکرات با تهران این کار انجام خواهد گرفت. باید بگویم قطعا چگونگی انجام جزییات و محدوده زمانی لغو تحریمها اهمیت دارد. برخی کارهاست که دولت بایدن می‌تواند در روز اول انجام دهد، بخش دیگری از این تصمیم‌ها زمان طولانی‌تر، می‌تواند چند هفته و یا ماه‌ها خصوصا از لحاظ کارهای اداری و کاغذ بازی‌های معمول به‌طول بینجامد. در واقع می‌توان گفت بازگشت به دوران «پیشاخروج از برجام» روند پیچیده‌ای خواهد داشت اما بی تردید از سوی دولت بایدن اگر اراده آن وجود داشته باشد، می‌تواند اجرا شود.»
به این ترتیب انتظار آن می رود که هم ایران و هم ایالات متحده در ماه های اولیه ریاست جمهوری بایدن با احتیاط پیش روند. چرا که جوبایدن نه تنها با اولویت های فوری بیشتری، عمدتا داخلی، روبرو خواهدبود بلکه دولت روحانی هم احتیاط خواهدکرد تا مبادا پیش از انتخابات ریاست جمهوری ماه ژوئن متهم به «اشتیاق برای مذاکره با آمریکا گردد.»
وضع تحریم های جدید و تقویت ماندگاری تحریم های پیشین از سوی کاخ سفید
نکته دیگر این است که دونالد ترامپ در هفته های اخیر تمام تلاشش را کرده است تا تحریم ها علیه حکومت ایران را چندلایه کند تا دولت آینده نتواند براحتی آنها را متوقف کند.
در هفته‌های اخیر شاهد تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران بوده‌ایم، تحریمها علیه بانک‌های ایرانی، شرکت‌های کشتیرانی ایران، صنعت نفت در ایران، که برخی از این تحریمها به‌نوعی مازاد بر تحریم‌های قبلی هستند اما روی محورهایی متمرکز شده‌اند که بخش‌های تحریم شده را به جای مقابله با گسترش تسلیحات هسته‌ای و یا حقوق بشری به انجام «فعالیت‌های تروریستی» متهم می‌کنند. بدین ترتیب برچیدن تحریم ها از سوی دولت بایدن امری کاملا پیچیده و دشوارتر از دوره های قبلی به نظر می آید.
موضوع مهم دیگر خروج گام به گام ایران از توافق هسته ای است.
خروج گام به گام ایران از برجام ورود مجدد را سخت تر کرده است
یکی از اصلی ترین مطالبات ایران از کشورهای طرف توافق هسته ای جلب حمایت های اقتصادی بود. قرار بود پس از توافق هسته ای سال ۲۰۱۵، شرکت های عمدتا اروپایی و آسیایی وارد ایران شوند و بخشی از ذخیره های ارزی و بدهی های میلیونی کشورها از جمله ایالات متحده به ایران پرداخت شود. این اتفاق افتاد اما در پی به قدرت رسیدن دونالد ترامپ و خروج آمریکا از برجام، اوضاع برای دولت حسن روحانی به کلی تغییر کرد.
اقتصاد ایران با رکود مواجه شد و صادرات و واردات کشور با بزرگترین بحران دست و پنجه نرم کرد، از همه مهم تر فروش منابع انرژی فسیلی به طور بی سابقه‌ای کاهش یافت. در همین راستا حکومت ایران هم تصمیم گرفت تعهداتش به توافق هسته ای را کاهش دهد. در همین راستا می توان گفت که حتی اگر امیدی به بازگشت آمریکای بایدن به برجام هم وجود داشته باشد روند این بازگشت می تواند ماه‌ها و یا سالها طول بکشد.
تکلیف برجام را نه کاخ سفید بلکه کنگره تعیین می کند
برای این کار رئیس جمهوری دموکرات به رای کنگره آمریکا نیاز دارد. تا امروز پیروزی دموکرات ها در انتخابات کنگره آنچنان که باید و شاید چشم گیر نبوده است تا بتوان فرضیه موافقت کنگره با تصمیم های کاخ سفید در ماه های آینده را محتمل دانست. جمهوریخواهان برخلاف شکست در انتخابات ریاست جمهوری، موفق شدند در انتخابات کنگره دست کم تا این لحظه کنترل سنای آمریکا را در دستان خود نگاه دارند.