چرا حسن روحانی پیشنهاد برگزاری همه‌پرسی را مطرح کرد؟
نظرها
حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران روز یکشنبه ۲۲ بهمن در جریان سخنرانی خود به مناسبت چهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی به برگزاری همه‌پرسی به عنوان راه حلی برای خروج از بن‌بستها اشاره کرد.
او با تاکید بر اینکه باید از ظرفیت قانون اساسی استفاده کرد، گفت: «خیلی از مسائلی که ما امروز به عنوان مشکل در جامعه داریم، در مساله آزادی‌ها داریم، در مساله روابط اجتماعی داریم، در مساله سرمایه گذاری‌ها داریم، [ناشی از] عمل نکردن به قانون اساسی است.»
آقای روحانی افزود: «قانون اساسی بن‌بستها را برداشته و ظرفیت بسیار بزرگی دارد. ملت ایران، اگر جایی ما با هم بحث داریم به اصل ۵۹ قانون اساسی مراجعه کنیم. اصل ۵۹ قانون اساسی می‌گوید در برخی از موارد قانونگذاری و اعمال قوه مقننه در مسایل مهم اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، مراجعه به آراء مستقیم مردم است.»
او با اشاره به ضرورت افزایش مدارا و آستانۀ تحمل در جامعه گفت که اگر در مساله‌ای جناح‌ها اختلاف دارند، دعوا و شعار لازم نیست و باید طبق اصل ۵۹ قانون اساسی و از مسیر صندوق آراء به آنچه مردم می‌گویند، عمل کنیم.
چرا روحانی پیشنهاد مراجعه به آراء عمومی را مطرح کرد؟
یکی از احتمالاتی که در این باره مطرح می‌شود، بن بستی است که با توجه به سیاستهای دونالد ترامپ در قبال ایران بوجود آمده است. رئیس جمهوری آمریکا بر اصلاح برجام تاکید دارد و تهدید کرده است که در صورت عدم اعمال نظرات واشنگتن، از این توافق کنار خواهد رفت. در مقابل، ایران نیز بارها اعلام کرده است که هیچ نوع تغییری را در برجام نمی‌پذیرد و در این باره انعطافی نخواهد داشت.
در این میان اگرچه شرکای اروپایی توافق هسته‌ای بر تعهد خود در قبال برجام تاکید داشته‌اند اما آنها نیز نسبت به برنامه‌های موشکی ایران و همچنین سیاستهای این کشور در خاورمیانه ابراز نگرانی کرده و از محدود کردن فعالیتهای ایران استقبال کرده‌اند.
در چنین شرایطی موضع آینده ایران در قبال آمریکا و شرکای اروپایی برجام، چالش جدیدی برای تهران محسوب می‌شود بویژه آنکه فشار تندروها در داخل این کشور نیز بیش از هر زمانی عرصه را بر تیم حسن روحانی تنگ‌تر کرده است.
رجوع به آراء مردمی و برگزاری یک همه‌پرسی کنترل شده، می‌تواند ابزار مناسبی برای حکومت ایران برای توجیه حرکت آیندۀ این کشور در قبال برجام باشد. در صورت جدی شدن برگزاری همه‌پرسی، موافقت رهبر ایران نیز می‌تواند تاکیدی بر محتمل بودن این گزینه باشد.
آقای روحانی در بخشی از سخنرانی روز یکشنبه خود بر این موضوع تاکید داشت که «باید رقابت را کنار بگذاریم و قواعد سیاسی جهانی را رعایت کنیم».
کدام مشکل حاد در جامعۀ ایران وجود دارد که جناح‌ها بر سر آن اختلافی غیرقابل حل دارند؟
اگرچه برخی‌ها موضوعاتی مانند حصر میرحسین موسوی و مهدی کروبی، همچنین مسالۀ حجاب اجباری را از جمله بن‌بستهای حاصل از اختلافات جناحی می‌دانند، اما به نظر بسیاری از تحلیلگران افزایش فشارها بر مردم و سرکوبهای گسترده‌ای که جامعۀ ایران در دی ماه شاهد آن بوده است، از مهمترین بن‌بستهایی است که باید برای آن چاره‌ای اندیشید.
اعتراضات دی ماه با شعارهای اقتصادی و «نه به گرانی» آغاز شد اما بسرعت رنگ سیاسی به خود گرفت و راس حکومت را هدف گرفت. در این اعتراضات علاوه بر شعارهای ضد حکومتی و در انتقاد از عملکرد حاکمیت، شعارهایی نیز در حمایت از برگزاری همه‌پرسی سر داده شد.
اگرچه این اعتراضات بشدت سرکوب شد و حدود ۵ هزار بازداشت و بیش از ۲۰ قربانی بر جای گذاشت اما نگرانی دربارۀ کاهش آستانه تحمل مردم ایران همچنان وجود دارد.
برخی بر این باورند که احتمالا سخنان روز یکشنبۀ آقای روحانی، واکنشی به خواست مردم برای احترام به حریم خصوصی و آزادی‌های فردی است؛ خواستی که محافظه‌کاران رژیم بشدت در مقابل آن مقاومت می‌کنند و باعث شده است جوی امنیتی بر کشور حاکم شود و حتی در داخل مجلس شورای اسلامی نیز سخنانی دربارۀ دفاع از زندانیان سیاسی، عملکرد دستگاههای پلیسی و هشدار دربارۀ ضربه‌هایی که حادثه کهریزک بر پیکر جامعه انقلابی وارد کرد، شنیده شود.
آقای روحانی نیز پیش از این در دومین نشست خبری خود در دولت دوازدهم اعلام کرده بود که اعتراض مردم تنها به مشکلات اقتصادی نبوده است. او گفت: «فقط بحث اقتصادی نیست. مردم در بحث سیاسی و اجتماعی و سیاست خارجی خیلی حرف دارند. گوش ما باید شنوا باشد و بدانیم مردم چه می‌خواهند.»
بیشتر بخوانید: اعتراضات در شهرهای ایران: بازداشت‌ها و واکنش‌ها
بر این اساس ایدۀ برگزاری همه‌پرسی از سوی رئیس جمهوری احتمالا سوپاپ اطمینانی است که علاوه بر پیش بردن سیاستهای مد نظر حکومت، جو متشنج جامعه را نیز برای مدتی آرام می‌کند.
آقای روحانی در سخنان روز یکشنبه سعی داشت چهرۀ متفاوتی از خود به جامعه نشان دهد. او اعلام کرد که «مردم را راحت بگذاریم و در حریم خصوصی مردم دخالت نکنیم» و «یک‌بار هم شده فرمان هشت ماده‌ای امام در سال ۶۱ را بخوانیم و طبق آن فرمان عمل کنیم. آستانه تحملمان را بالا ببریم.»
در ادامه به برخی از موضوعات مطرح شده در فرمان هشت ماده‌ای روح الله خمینی در ۲۴ آذر ۱۳۶۱ خطاب به سه قوه اشاره می‌شود:
رسیدگی به صلاحیت کارمندان و متصدیان امور، با بیطرفی کامل و بدون مسامحه و «بدون اشکال تراشی‌های جاهلانه که گاهی از تندروها نقل می‌شود» تا در حالی که اشخاص فاسد و مفسد تصفیه می‌شوند اشخاص مفید و مؤثر با اشکالات واهی کنار گذاشته نشوند.
هیچ‌کس حق ندارد کسی را بدون حکم قاضی که از روی موازین شرعیه باید باشد توقیف کند یا احضار نماید؛ هر چند مدت توقیف کم باشد. توقیف یا احضار به عنف، جرم است و موجب تعزیر شرعی است.
هیچ‌کس حق ندارد به خانه یا مغازه و یا محل کار شخصی کسی بدون اذن صاحب آنها وارد شود یا کسی را جلب کند، یا به نام کشف جرم یا ارتکاب گناه تعقیب و مراقبت نماید و یا نسبت به فردی اهانت نموده و اعمال غیر انسانی-اسلامی مرتکب شود.
هیچ یک از قضات حق ندارند ابتدائاً حکمی صادر نمایند که به وسیله آن مأموران اجرا اجازه داشته باشند به منازل یا محل‌های کار افراد وارد شوند که نه خانه امن و تیمی است و نه محل توطئه‌های دیگر علیه نظام جمهوری اسلامی، که صادر کننده و اجرا کننده چنین حکمی مورد تعقیب قانونی و شرعی است.
پس از استقرار حاکمیت اسلام و ثبات و قدرت نظام جمهوری اسلامی، قابل قبول و تحمل نیست که به اسم انقلاب و انقلابی بودن خدای نخواسته به کسی ظلم شود و کارهای خلاف مقررات الهی و اخلاق کریم اسلامی از اشخاص بی‌توجه به معنویات صادر شود.
باید ملت از این پس که حال استقرار و سازندگی است، احساس آرامش و امنیت نمایند و آسوده خاطر و مطمئن از همه جهات به کارهای خویش ادامه دهند.
با توجه به نظارت شورای نگهبان بر تمام مصوبات مجلس و احتمال بالای مخالفت این نهاد با برگزاری رفراندوم، هدف روحانی از طرح این بحث چیست؟
برخی بر این باورند که آقای روحانی با طرح موضوع همه‌پرسی بار دیگر در صدد تقویت جریان همراه خود است.
وبسایت عصر نو در تحلیلی از سخنرانی روز یکشنبه رئیس جمهوری ایران، به این موضوع اشاره دارد که در حالی پیشنهاد همه‌پرسی مطرح می‌شود که جناح بندی‌های سیاسی در کشور بار دیگر به اوج خود رسیده است:
محافظه کاران وابسته به نهاد رهبری بطور علنی به مقابله با جناح طرفدار حسن روحانی می‌پردازند، طرفداران آقای روحانی نیز بیکار ننشسته و افشاگری رقبا را آغاز کرده‌اند که از جملۀ این افشاگری‌ها انتشار گزارش‌هایی دربارۀ بودجه نهادهای وابسته به دستگاه ولایت فقیه و اعلام بودجۀ نهادهای مذهبی بوده است. همزمان محمود احمدی نژاد و طرفدارانش نیز بار دیگر به میدان آمده و علاوه بر افشاگری، مردم را به قیام علیه عصیان تشویق می‌کنند.
این افشاگری‌ها آنهم در حالی که علاوه بر فساد ریشه‌دار مالی و اداری، اکنون جامعه ایران با شمار قابل توجه مالباختۀ موسات مالی و اعتباری نیز مواجه است، از دلایل عمده وقوع اعتراضات گسترده مردمی در ایران محسوب می‌شد.
در چنین شرایطی می‌توان پیشنهاد برگزاری همه‌پرسی را تلاشی از سوی دولت روحانی برای اعمال فشار بر جناح مخالف دانست.
همچنین این باور وجود دارد که سخنان آقای روحانی در حالی به زبان رانده شده که شایعه مرگ علی خامنه‌ای، رهبر ایران بار دیگر بر جامعه سایه افکنده است. بنا بر گزارش وبسایت رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه (TRT) «عدم خروج چند روزه خامنه‌ای از منزل و بد بودن وضعیت جسمانی رهبر ایران، ادعای درگذشت وی را به همراه آورده است.... این در حالی است که خامنه‌ای هر سال در چنین روزی در مراسم ویژه پیروزی انقلاب اسلامی شرکت می‌کرد..... چند روز قبل نیز در برخی از سایتهای متعلق به روزنامه‌های کثیرالانتشار ایران اخباری در خصوص مرگ آیت الله خامنه‌ای منتشر شده بود که بعدا این سایتها مدعی هک شدن خود گردیدند.»
بر این اساس گفته می‌شود طرح موضوع همه‌پرسی از سوی بالاترین مقام اجرایی کشور، آمادگی‌های لازم را برای هرگونه تغییر احتمالی در ایران به تدریج مهیا خواهد کرد. آنچه جای تامل دارد اینکه بر خلاف استقبال گستردۀ اصلاح طلبان از این ایده، اصول گران و محافظه کاران ایران واکنش شدیدی به طرح مساله همه‌پرسی در این سخنرانی نشان نداده‌اند.
آیا اساسا برگزاری همه‌پرسی امکان پذیر است؟
آقای روحانی پیش از این دست‌کم یک بار دیگر در دی ماه ۱۳۹۳ پیشنهاد برگزاری همه‌پرسی را مطرح کرده است.
او در آن سال در همایش اقتصاد ایران، به انتقاد از سیاسی شدن اقتصاد کشور و عدم شفافیت در فعالیتهای اقتصادی نهادهای مختلف دولتی پرداخت و خواستار آن شد تا ۳۶ سال پس از انقلاب، برای یک بار هم که شده این اصل قانون اساسی اجرایی و عملی شود. او در آن سال نیز بطور مشخص اعلام نکرد که چه موضوعی باید به همه‌پرسی گذاشته شود.
اما آیا برگزاری همه پرسی در ایران عملی است؟
تنها همه‌پرسی‌های برگزار شده در ایرانِ پس از انقلاب، همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی ایران در فروردین ۱۳۵۸ و پس از آن همه‌پرسی اصلاح قانون اساسی بود که بنا بر اصل ۱۷۷ قانون اساسی به فرمان رهبر ایران در مرداد ۱۳۶۸ به اجرا گذاشته شد.
اما غیر از این همه‌پرسی‌ها که هر دو به فرمان رهبر انقلاب ایران برگزار شده، درخواست برای برگزاری هیچ همه‌پرسی دیگری در این کشور به سرانجام نرسیده است؛ نه درخواست ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور وقت ایران در پی اختلاف با نمایندگان مجلس و محمد علی رجایی نخست وزیر آن دوران، نه درخواست همه‌پرسی اصلاح طلبان در سال ۱۳۸۱ در موضوع نظارت استصوابی و نه درخواست همه‌پرسی محمود احمدی نژاد در سال ۱۳۸۸ در موضوع هدفمند کردن یارانه‌ها.
در اصل ۵۹ قانون اساسی ایران امده است: «در مسائل بسيار مهم اقتصادی، سياسی، اجتماعی و فرهنگی ممكن است اعمال قوۀ مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقيم به آرای مردم صورت گيرد. درخواست مراجعه به آرای عمومی بايد به تصويب دو سوم مجموع نمايندگان مجلس برسد.»
برگزاری همه‌پرسی در ایران آسان نیست چرا که بر اساس برخی تفاسیر از قوانین، علاوه بر تصویب دو سوم نمایندگان مجلس، تایید شورای نگهبان و درنهایت اجازه رهبری نیز لازم است.
به نظر می‌رسد شورای نگهبان از هم اکنون مشکل آفرین باشد چراکه در اولین واکنش‌ها عباسعلی کدخدایی، سخنگوی این شورا در صفحه تلگرام خود پیشنهاد برگزاری همه‌پرسی را «کارشناسی نشده خواند». او همچنین به دیگر ظرفیتهای قانون اساسی اشاره کرد و نوشت: «ما هم نگرانیم چرا این ظرفیت‌ها به درستی به کار گرفته نمی‌شوند. مثلا چرا نباید سوال و استیضاح در رویکرد مجلس محترم وجود داشته باشد.»
علاوه بر این به نظر می‌رسد در کشوری مانند ایران که تاکنون هرگاه اختلافی میان قوا و جناح‌ها بوجود آمده، سخن رهبری سرنوشت اختلافات را تعیین کرده و نه نظر جامعه، همه پرسی تنها یک تابو است.
به نظر می‌رسد که رئیس جمهور ایران نیز به این امر واقف است زیرا در سال ۹۳ نیز اگرچه موضوع برگزاری همه‌پرسی را مطرح کرد اما هیچگاه برای عملی کردن آن قدمی برنداشت.
بیشتر بخوانید: