آگهی«ایران با ۱۵ هزار حادثه‌دیده کارگری در دنیا رکورددار است.» این گفته احمد شوکت رییس کانون کارگران ساختمانی است که توسط خبرگزاری مهر منتشر شده است. تعداد کارگران ساختمانی در ایران حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر است که دومین تشکل صنفی بزرگ کشور محسوب می شوند. از مجموع دو هزار کارگر فوت شده در سال گذشته سهم کارگران ساختمانی ۱۲۰۰ نفر یعنی بیش از ۵۰ درصد است.
به گفته احمد شوکت هنوز ۳۰۰ هزار کارگر ساختمانی تحت چتر پوشش بیمه نیستند. اما سوانح و مرگ و میر ناشی از کار تنها شامل کارگران ساختمانی نیست. با این وجود منابع مختلفی آمارهای گوناگونی را در مورد این معضل اجتماعی منتشر می کنند.
آمار از سوی منابع مختلف
سه نهاد رسمی مختلف در ایران در مورد سوانح کار آمار می دهند، پزشکی قانونی، وزارت کار و سازمان تامین اجتماعی. علاوه بر اینها منابع غیر رسمی هم وجود دارد که دست اندرکاران کارگری آنها را منتشر می کنند. علیرضا نوایی فعال کارگری بر این باور است که تعداد آمار منابع غیر رسمی معمولا بیش از منابع رسمی است.
وی در گفتگو با یورونیوز می گوید: «روابط عمومی پزشکی قانونی تهران اعلام کرده است که تعداد جانباختگان کارگری در شش ماه اول سال جاری ۱۶۴ نفر است. اما رئیس پزشکی قانونی تهران، مسعود قالی پاشا، در آبان ماه امسال تعداد جانباختگان حوادث کاری را در شش ماه اول سال ۲۱۷۰ نفر در ایلنا گزارش کرده است که این خبر تاکنون تکذیب هم نشده است. بنابراین تفاوت آمارهای خود نهادها نیز بسیار بالاست.»
آمار قالی پاشا با ۱۵۴ هزار نفر حادثه دیده در شش ماه اول امسال رشدی هفت در صدی را نسبت به سال گذشته نشان می دهد. تعداد مردان هم همواره بیش از زنان است. اما بسیاری از حوادث کار در کارگاه‌های پراکنده ساختمانی رخ می دهد که اخبار آن اساسا منتشر نمی شود.
صدیق اسماعیلی فعال کارگری با اشاره به عدم انتشار اخبار کارگران ساختمانی افغان در ایران به یورونیوز می گوید: «حتی کارگرانی که از سوی حکومت جمهوری‌اسلامی به سوریه فرستاده می شوند و دچار مرگ و میر یا جراحت می شوند هم جزو حوادث کار است. افزون بر آن باید کولبران در کردستان که توسط گلوله کشته می شوند را نیز به این آمار اضافه کرد.» کارگرانی که به خاطر اعتصاب و اعتراض توسط نیروهای امنیتی مورد ضرب و شتم قرار می گیرند را نیز باید جزو حوادث کاری شمرد.
چرا آمار سوانح کار بالاست؟
آموزش، نظارت و وسایل ایمنی و بهداشت، سه عامل مهم سوانح کاری محسوب می شوند. مشکلات ایمنی و بهداشتی از علل مهم حوادث کاری است. برای مثال با توجه به اینکه بر اثر سقوط از ارتفاع سر کارگران در معرض اصابت جسم سخت قرار می گیرد، داشتن وسایل کار مانند کلاه‌های ایمنی، کمربندهای ایمنی، دستکش و کفش از ابتدایی ترین نکات ایمنی است. کلاه‌های ایمنی استاندارد تاریخ مصرفی بین ۲ تا ۵ سال بیشتر ندارند و مادام العمر نیستند و پس از گذران این مدت باید تعویض شوند.
علیرضا نوایی به موضوع آموزش کارگران در مورد نکات ایمنی و بهداشتی اشاره می کند و معتقد است دولت به مساله نظارت از سوی بازرسان وزارت کار و کارشناسان بهداشت حرفه ای حتی در چارچوب خود قانون کار بی‌توجه است و به آن عمل نمی کند.
وی می افزاید: «نه تنها در ایران بلکه در جهان مساله ساخت و پاخت بین کارفرمایان و بازرسان و کارشناسان بهداشت فنی وجود دارد که در اینجا نقش اتحادیه‌های کارگری برجسته می شود.» به خاطر عدم وجود تشکل‌های کارگری در ایران موضوع نظارت بر محیط کار نمی‌تواند حتی در چارچوب خود قانون کار ایران انجام گیرد.
استفاده از ظرفیت های قانونی
بخشی از مطالبات حداقلی در چارچوب قانون کار قابل پی گیری است. برای مثال قانون تامین اجتماعی چهار مورد را در نظر گرفته است. طبق نظر کمیسیون پزشکی سازمان تامین اجتماعی اگر حادثه کاری موجب بیش از ۶۶ درصد کارافتادگی کارگر شود، او می تواند از مستمری کارافتادگی کلی برخوردار گردد.
صدیق اسماعیلی فعال کارگری به یورونیوز می گوید: «میزان از کارافتادگی کلی مشخص نشده است. کارگری که بر اثر حادثه کاری ۳۳ تا ۶۶ درصد توانایی خود را ازدست بدهد، نقص عضو محسوب می شود که از غرامت نقص عضو برخوردار خواهد بود که یکجا به او پرداخت می گردد. حتی در قانون به موضوع فوت بر اثر حادثه کاری نیز اشاره شده است که بازماندگان از مستمری فوت برخوردار می شوند که شرط آن به رابطه کارگر و کارفرما مرتبط است. از این حداقل ها و ظرفیت های قانونی می توان استفاده کرد.»
البته باید در نظر داشت که استفاده از این مستمری‌ها به شرطی است که خود کارگر در حادثه مقصر نباشد. با اینکه تعداد بسیاری از کارگران تحت پوشش درمانی تامین اجتماعی قرار دارند، اما کارشناسان بیمه معتقدند که صرف بیمه سلامت و از کارافتادگی کافی نیست و برای مثال کارگران ساختمانی باید دارای کارت مهارت و بیمه بدنی باشند.
احمد شوکت رییس کانون کارگران ساختمانی به ایلنا می گوید: «کارفرمایان از تنگناهای بیمه ای مطلع نیستند و در نهایت بیمه تامین اجتماعی از کارگران ساختمانی حادثه دیده و خانواده وی پشتیبانی نمی کند.آنان هیچ تعهدی در حیطه مسئولیت کارفرما نسبت به دیه، نقص عضو یا از کارافتادگی و نیز دیه فوت کارکنان ندارند.»
آگهیعلیرضا نوایی این نکته را نیز اضافه می کند: «از برخی از کارگران تعهد گرفته می شود که در صورت حادثه خود کارگران مقصرند.» به نظر می رسد که راهکارهای کوتاه مدت به شکل گیری اتحادیه‌های مستقل کارگری برمی گردد که کارگران اصناف مختلف بتوانند از همین ظرفیت های قانونی برای پی گیری مطالبات خود استفاده کنند.