آگهیمسئولان نهادهای خودبنیاد مردمی در افغانستان می‌گویند پس از قطع کمکهای جامعه جهانی به این نهادها، بسیاری از ادامه فعالیت بازماندند اما تعدادی از نهادهای فعال و مردمی به شیوه های متفاوتی از گذشته، بدون وابستگی به کمکهای خارجی به فعالیت خود ادامه می دهند.
توانمند سازی جامعه پس از جنگ از طریق ترویج حرکت‌های اجتماعی و اقتصادی از جمله برنامه هایی بود که جامعه جهانی با اختصاص بودجه به نهادهای مدنی اجرا کرد. بعد از گذشت یک‌و‌نیم دهه از بازسازی افغانستان و قطع کمکهای جهانی به نهادهای خودبنیاد این نگرانی وجود داشت که نهادهای خودبنیاد بدون کمکهای جهانی نتوانند به فعالیت های اجتماعی و اقتصادی ادامه دهند.
پتو، تنها سهم ما از کمکهای جهانی
احمد نوید طنین پنج سال پیش به همراه دوستانش تصمیم گرفتند که در کنار اشتغال به کار، فعالیت عام المنفعه ای را آغاز کنند و به بازماندگان از تحصیل، سواد حیاتی/ ابتدایی، را تدریس کنند. آنها، درصدی از معاش/ حقوق ماهیانه، خود را برای راه اندازی یک نهاد اجتماعی موسوم به “سازمان اجتماعی نواندیشان افغانستان” اختصاص دادند و با مراجعه به در خانه‌ها از مردمی که سواد خواندن و نوشتن نداشتند دعوت می کردند که در کلاسهای رایگان سوادآموزی شرکت کنند.
عده‌ای از مردم به یادگیری سواد، علاقه‌ای نداشتند و انها را از در خانه‌هایشان راندند وعده‌ای هم جذب کلاسهای آموزش سواد حیاتی شدند. نتیجه این شد که این جوانان توانستند از فرصت تدریس سواد حیاتی به بازماندگان از تحصیل استفاده کنند و در کنار تدریس خواندن و نوشتن، برنامه های مشاوره خانواده و آموزش مهارت‌های زندگی را برای سواد‌آموزان برگزار کنند.
احمد نوید طنین به یورونیوز می‌گوید که در سال‌های فعالیت خود، سه هزار پتو از کمکهای جهانی به افغانستان دریافت کرده و این تنها کمک مادی بود که از طرف جامعه جهانی دریافت کرده است. با این حال، توانسته است با جلب همکاری تحصیل کردگان دانشگاهی و اساتیدی که به تدریس در موسسات آموزشی می‌پردازند، کلاسهای یادگیری سواد حیاتی را برگزار کند و تعدادی از موسسات آموزشی فعال در شهر کابل را تشویق کند که امکانات آموزشی رایگان برای بازماندگان از تحصیل فراهم کنند.
وی ادامه می‌دهد: «ما بطور قانونی نمی‌توانستیم پروژه و کمکی از جامعه جهانی بگیریم اما در افغانستان قانون حاکم نیست و امکان گرفتن کمک با عبور از قانون وجود دارد و نهادهایی وجود داشتند که با پشتوانه‌های سیاسی و روابطی که با حکومت داشتند، پروژه‌هایی با پول‌های قابل توجه از جامعه جهانی می گرفتند و همین خوداتکایی انجمن مان باعث شد که قطع کمکهای خارجی در افغانستان، بر روند فعالیتهای سواد حیاتی و آموزش مهارت‌های زندگی اخلال ایجاد نکند.»
با این حال نهادهای خود بنیاد، نقش فضای امنیت نسبی حاصل از حضور جامعه جهانی و شکل گیری حکومت پس از طالبان را در دوام فعالیت های مدنی و اجتماعی نادیده نمی گیرند.
گسترش فعالیتهای رضاکارانه/ داوطلبانه
شبکه فعالان جوان برای اصلاح و تغییر، یکی دیگر از این نهادهاست که هر چند، فعالیت خود را از یک دهه پیش به این سو، برای احقاق حقوق شهروندی و افزایش مشارکت سیاسی و اجتماعی جوانان ادامه می‌دهد اما به گفته اعضای رهبری این شبکه، تاکنون از کمکهای جامعه جهانی برای فعالیتهای خود استفاده نکرده است. رحمت‌الله رسا از اعضای رهبری این نهاد مدنی در گفتگو با یورونیوز خاطرنشان می کند: «فعالیتهای داوطلبانه و پروژه‌ای که در آغاز بسیار کمرنگ بود؛ امروزه تغییرات عمده‌ای را در ذهنیت نسل جوان بوجود آورده و آگاهی مدنی، ارزشهای مشترک در میان نسل جوان ایجاد کرده است. جنبش روشنایی، تظاهرات برای اختطاف/ ربوده شدن، مسافران مسیر بدخشان از قندوز و گردهمایی‌ها در برابر در پارلمان برای تایید قانون اصلاح انتخاباتی همه و همه نشان دهنده تغییر بزرگ در میان نسل جوان و رونق گرفتن رویه مدنی در جامعه افغانستان شده است.»
کنیشکا نصیری، به تازگی در سمت ریاست ورزش‌های سه گانه منصوب شده است. وی مسئول یک نهاد مدنی موسوم به شبکه حمایت نیز هست که پس از سال ۲۰۱۴ فعالیت های خود را با گرفتن حق عضویت از اعضای این نهاد مدنی و حمایت یک تاجر آغاز کرده است و بیشتر به فعالیت های نمادین مدنی شامل برنامه نهال‌کاری، تقدیر از پزشکان ترک اعتیاد و همکاری در جشنواره صلح مشغول است. به گفته مسئول شبکه حمایت، این شبکه تاکنون کمکی از نهادهای دیگر برای ادامه فعالیتهای خود دریافت نکرده و با اتکا به امکانات در اختیار داشته شان، شبکه حمایت به فعالیت های مدنی ادامه می دهند.
نهاد خود بنیاد کارآفرین
فعالیتهای نهادهای مردمی فقط به نهادهای مدنی محدود نشده است و برخی نهادهای خودبنیاد با کارکردهای اقتصادی نیز شکل گرفته اند. انجمن زنان کارآفرین افغانستان از جمله این نهادهاست که در کمتر از یکسال در افغانستان آغاز به کار کرده است.
زمان غفوری، کسی است که این انجمن را ثبت رسمی کرده و سال‌هاست که در هنرهای صنایع دستی مشغول به کار است او دو سال قبل در یک دکان، شاهد زنی بود که با اصرار از دکاندار می خواست که کاری از صنایع دستی را به او بسپارد تا بوسیله ان بتواند امرار معاش کند و دکاندار بی اعتنا به اصرارهای آن زن بود. دیدن این صحنه برای زمان غفوری تاثر برانگیز بود و انگیزه‌ای شد تا انجمنی را تاسیس کند که زنان بتوانند از قابلیت‌های هنری خود برای امرار معاش استفاده کنند.
آگهیاو طی یکسال، بازار چند کشور را برای تولید شال‌های محلی مناسب تشخیص داد و کار خود را با دادن سفارش به زنان خانه دار در ولایت بامیان و کابل آغاز کرد تا با قطع کردن دست واسطه‌ها، زمینه سود بیشتر برای زنان را فراهم کند. او در نظر دارد همکاری با زنان خانه دار و محروم را در مناطقی از افغانستان که صنایع دستی در ان رواج دارد گسترش دهد. به همین منظور، بنیاد ملی مد و لباس افغانستان را برای استفاده از ظرفیت‌های محلی و کارآفرینی برای زنان ثبت رسمی کرد.
دادخواهی با پروژه اقتصادی تطبیق نمی شود
در کنار نهادهای خود بنیادی که بدون وابستگی به کمکهای جهانی کار کرده اند، نهادهای خودبنیاد وابسته به کمک های جهانی نیز متفاوت از گذشته فعالیت می کنند.
سمیع دره‌ای، روزنامه نگار و فعال مدنی در مورد شیوه فعالیت نهادهای وابسته به کمک های جهانی می گوید: «نهادهای NGO در گذشته برپایه پول‌هایی که از جامعه جهانی دریافت می کردند قادر به فعالیت بودند اما امروزه در دفترهای کاری خود محصور شده اند چون به شیوه گذشته قادر نیستند که با حرکت مدنی، فعالیت اقتصادی انجام دهند بخصوص بعد از دادخواهی برای پرونده قتل فرخنده حرکت های این فعالان مدنی که در گذشته بر سر زبانها بود امروز بسیار کمرنگ شده است به جای این افراد، ان دسته از جوان هایی که از خود دفتر و امکانات ندارند، به خیابان ها می آیند و حرکت های مدنی را دوام بخشیده اند که اگر این جوان ها نبودند بعد از قطع کمکهای جهانی، امیدی به حرکت‌های خودجوش مردمی نبود.» به گفته وی: «در سال‌های اخیر، حرکت کبری رضایی با پوشیدن زره آهنی در شهر کابل، شکستن یک طلسم در مورد نوع نگاه به زنان، بود. حضور زنان فمینیست که در مورد تابوهای زنانه از قبیل حیض و نفاس سخن گفتند و در شبکه‌های اجتماعی بحث کردند و بیشترین تاثیرگذاری را داشتند، حرکت هنرمندان جوانی که در قالب هنر، لبخند را آفریدند برای جامعه‌ای که لبخند را فراموش کرده بود، همه یک دستاورد بود. انها الگوسازی و نمادسازی کردند در حالیکه برای حرکت‌های خود، پروژه و پول از جامعه جهانی دریافت نکردند و دفتر و امکاناتی بنا نکردند چون بستر حرکت آنها جامعه بود.»
آگهی
فعالان اجتماعی معتقدند که هر چند فعالیتهای نهادهای خودبنیاد، از حالت فعالیت پروژه‌ای و متکی به پول جامعه جهانی به سوی فعالیتهای رضاکارانه در حال تغییر است اما جامعه جهانی می تواند با تجدید نظر در شیوه کمک‌هایش، برنامه ریزی راهبردی تر برای بهبود فعالیتهای نهادهای خودبنیاد در افغانستان داشته باشد.