ابزار تازهای که پلتفرم ایکس برای نمایش موقعیت کاربران راهاندازی کرده، تناقضهایی را درباره شماری از حسابهای طرفدار روسیه و ضد اتحادیه اروپا که دنبالکنندههای زیادی دارند را آشکار کرد. با این حال پژوهشگران میگویند که این دادهها کاملا قابل اتکا نیست.
پس از آنکه شبکه اجتماعی ایکس قابلیت تازهای برای افزایش شفافیت معرفی کرد، قابلیتی که نشان میدهد کاربران از کجا پست میگذارند، برنامه را چگونه نصب کردهاند و چه زمانی به این پلتفرم پیوستهاند، دهها حساب کاربری نزدیک به روسیه و مخالف اتحادیه اروپا به «گمراهکردن کاربران» متهم شدهاند.
قسمت «درباره این حساب» که اکنون برای همه پروفایلها قابل مشاهده است، موقعیت اعلامشده کاربر را نشان میدهد. ایکس هشدار داده که این ویژگی لزوما دقیق نیست و استفاده از ویپیان، سفر یا اقامت موقت میتواند موقعیت واقعی را دچار اشکال کند.
نیکیتا بیر، رئیس بخش محصول شبکه اجتماعی ایکس، در بحبوحه انتقادات درباره حضور حسابهای جعلی و رباتهایی در این پلتفرم که اطلاعات نادرست منتشر میکنند، اعلام کرد: «این یک گام اولیه مهم برای حفظ سلامت میدان گفتوگوی جهانی است. ما قصد داریم راههای بیشتری برای کمک به کاربران فراهم کنیم تا اصالت محتوایی را که در ایکس میبینند، تائید کنند.»
تیم راستیآزمایی یورونیوز، «کیوب»، نتوانسته مستقلانه موقعیت پروفایلهای شبکه اجتماعی ایکس را تائید کند.
کاربرانی که درباره جنگ اوکراین مینویسند «در ایرلند هستند»
پس از این بهروزرسانی، کاربران شبکه اجتماعی ایکس گروهی از صفحات را که درباره جنگ روسیه و اوکراین مینویسند شناسایی کردهاند که مدعی هستند از داخل روسیه گزارش منتشر میکنند اما موقعیت آنها در ایکس «ایرلند» ثبت شده است.
یکی از نمونهها، ماریانا نائومووا، وزنهبردار پیشین و «خبرنگار جنگی» روس با بیش از ۱۴ هزار دنبالکننده است که محتوای او عمدتا شامل گفتوگو با سربازان و شهروندان روسیه است.
در تازهترین پستهایش او ویدیوهایی از روتوب، یک پلتفرم روسی منتشر کرده که نشان میدهد در شهر گورودتس روسیه حضور دارد.
اما دادههای ایکس موقعیت او را نه در روسیه، بلکه در ایرلند نشان میدهد. ایکس هشدار داده که نشانههایی وجود دارد مبنی بر اینکه او از ویپیان استفاده میکند و این موضوع میتواند موقعیت واقعی را نادرست نمایش دهد.
او تنها یکی از چندین وبلاگنویس جنگی روس است که در ظاهر در روسیه فعالیت میکنند اما دادههای ایکس موقعیت آنها را در ایرلند نشان میدهد. مجموع دنبالکنندگان این حسابها به هزاران نفر میرسد.
آیا ابزار تازه قابل اعتماد است؟
نیکیتا بیر گفت این قابلیت هنوز «نقاط ضعف» دارد و افزود که جزئیات نادرست «بر اساس بهترین اطلاعات موجود» بهصورت دورهای اصلاح خواهد شد.
او در ۲۴ نوامبر مدعی شد که دقت ابزار «نزدیک به ۹۹.۹ درصد» شده است.
اما یورونیوز میگوید تناقضهای چشمگیری وجود دارد. آخر هفته گذشته حساب رسمی یورونیوز در ایکس بهاشتباه در ایالات متحده قرار داده شده بود. این موقعیت تا سهشنبه تغییر کرد و به فرانسه کشوری که یورونیوز در آن حضور دارد، منتقل شد.
کارشناسان همچنین میگویند ایکس هیچ اطلاعاتی درباره روشهای خود برای تعیین موقعیت کاربران ارائه نمیکند و همین امر ارزیابی مستقل از دقت دادهها را دشوار میکند.
فیلیپ داریوس، پژوهشگر پسادکترا در مرکز مدیریت دیجیتال مدرسه هرتی، به «کیوب» گفت: «اگر دادهها دقیق باشد این ابزار میتواند در افزایش شفافیت مفید باشد. اما ایکس باید دسترسی پژوهشگران به رابط پژوهشی خود را بازگرداند و دادههای مربوط به موقعیت را نیز در آن ارائه کند.»
او افزود: «بسته به سطح جزئیات، این دادهها میتواند برای کاربران، مثلا حسابهای روزنامهنگاران در کشورهای اقتدارگرا، خطرهای امنیتی و حریم خصوصی ایجاد کند. بدون داشتن اطلاعات درباره فرایندها، ارزیابی دشوار میشود. اگر ایکس روشهایش را ارائه نکند، دادهها خارج از پلتفرم قابل راستیآزمایی نخواهد بود.»
داریوس همچنین هشدار میدهد که اگر چندین حساب در یک مکان خاص نشان داده شوند، این میتواند تنها نشانه استقرار یک ارائهدهنده بزرگ ویپیان باشد نه موقعیت واقعی کاربران.
او گفت: «بسیاری از کاربران روسی در فضای آنلاین فعال هستند اما در روسیه بسیاری از شبکههای اجتماعی مسدود شدهاند. بنابراین کاربران اغلب از ویپیان استفاده میکنند و ترافیک اینترنت خود را از مسیرهای دیگر عبور میدهند.»
برخی کاربران ممکن است به دلایل شخصی یا امنیتی موقعیت واقعی خود را پنهان کنند اما برخی دیگر ممکن است بخشی از یک اقدامات هماهنگ باشند.
داریوس گفت: «انگیزهها و پیشزمینهها میتواند بسیار متنوع باشد؛ از افراد عادی گرفته تا کارزارهای سازمانیافته تاثیرگذاری، مانند کمپینهای انتشار اطلاعات نادرست، تا کسانی که دنبال افزایش دنبالکننده و کسب درآمد از پستها هستند.»
«نمایی بیواسطه از روسیه»
این بهروزرسانی با وجود همه انتقادها باعث شده کاربران شبکه اجتماعی ایکس به تفاوت میان محتوای منتشرشده و موقعیت اعلامشده برخی حسابهای بزرگ ناشناس اشاره کنند و پرسشهایی درباره احتمال جعلی یا خودکار بودن این حسابها مطرح شود.
طبق دادههای شبکه اجتماعی ایکس، گروهی از حسابهایی که مرتبا درباره روسیه، ولادیمیر پوتین و همچنین محتوای انتقادی از اوکراین و سیاستمداران آن کشور پست منتشر میکنند، اصلا در روسیه قرار ندارند.
مسکو مدتهاست متهم است که با حمایت از مفسران سیاسی ناشناس و «ترولهای اینترنتی»، کارزارهای گسترده انتشار اطلاعات نادرست و تبلیغات حامی پوتین و کرملین را در فضای آنلاین هدایت میکند.
یک حساب کاربری با بیش از ۲۲۵ هزار دنبالکننده با عنوان «اخبار روسیه» مدعی است که در سنپترزبورگ مستقر است اما دادههای ایکس موقعیت آن را امارات عربی متحده نشان میدهد. این حساب از زمان ایجاد ۱۰ بار نام کاربری خود را تغییر داده است.
حساب دیگری با عنوان «اخبار ولادیمیر پوتین» در جنوب آسیا مستقر است اگرچه در بیوگرافی خود نیز تصریح میکند که در روسیه مستقر نیست.
براساس دادههای شبکه اجتماعی ایکس نویسنده حساب «ارتش روسیه» با بیش از ۶۹ هزار دنبالکننده، نیز در جنوب آسیا مستقر است.
حسابهای «اروپایی» که در اروپا نیستند؟
«کیوب» همچنین چند حساب را پیدا کرده که محتوای منفی درباره مهاجران و اتحادیه اروپا منتشر میکنند اما ایکس موقعیت آنها را خارج از اروپا نشان میدهد؛ در حالی که این حسابها خود را «اروپایی» معرفی میکنند.
یکی از این حسابها با نام «لور کراوزه» به زبان آلمانی و با شعار «اخبار اروپا و جهان» است. محتوای این صفحه طیف گستردهای از موضوعات را پوشش میدهد و اغلب بر جرایم مرتبط با پناهجویان یا مهاجران تاکید میکند.
این کاربر ادعا میکند در اتحادیه اروپا قرار دارد اما دادههای شبکه اجتماعی ایکس موقعیت آن را غرب آسیا نشان میدهد.
همچنین براساس دادههای ایکس، حساب «مستقر در مجارستان» که مدعی است در شمال غربی رومانی مستقر است و مرتبا مطالب ضد اتحادیه اروپا همسو با روایتهای دولت مجارستان منتشر میکند، در آمریکای شمالی قرار دارد. این حساب نیز از سال ۲۰۲۲ تاکنون ۹ بار نام کاربری خود را تغییر داده است.
انگیزههای مالی
بیشتر حسابهایی که «کیوب» بررسی کرده و موقعیتشان با ادعاهای پروفایلشان همخوانی ندارد، علامت تیک آبی داشتند؛ یعنی از نسخه پریمیوم ایکس استفاده میکنند که امکان کسب درآمد از پستها را فراهم میکند.
برای شروع درآمدزایی، کاربران باید حداقل ۵۰۰ دنبالکننده تائیدشده و ۵ میلیون بازدید از پستها در سه ماه گذشته داشته باشند.
داریوس میگوید انگیزه مالی میتواند دلیل آن باشد که برخی حسابها از یک مکان کاملا متفاوت، درباره موضوعات سیاسی تفرقهبرانگیز پست بگذارند تا میزان کلیکها را بالا ببرند.
البته انگیزههای سیاسی یا کارزارهای سازمانیافته نفوذ نیز قابل چشمپوشی نیست. حسابهایی که از نقاط غیرمنتظره، بهویژه کشورهای در حال توسعه یا معروف به «جنوب جهانی» پست میگذارند، ممکن است حاصل فعالیت «کارکنان کلیکی» باشند؛ افرادی انگلیسیزبان که با هزینه پایین برای کارزارهای اطلاعاتی به کار گرفته میشوند.
داریوس اظهار داشت: «پلتفرمها در گذشته عملا در انجام بررسیهای کافی درباره حسابها یا تبلیغات ناتوان بودهاند، بهویژه زمانی که سختگیری بیشتر میتوانست درآمدشان را کاهش دهد.» او همچنین یادآور شد که راستیآزمایی هویت در شبکههای اجتماعی نیز بارها بهدلیل ضعف ساختاری مورد انتقاد قرار گرفته و گفته میشود کاربران فرصتهای متعددی برای سوءاستفاده از روزنهها و خلاهای موجود دارند.
شفافیت موقتی، اما با امکان دور زدن
در مجموع، این ابزار شاید بهطور موقت شفافیت را افزایش داده باشد اما بهنظر میرسد دور زدن آن کار دشواری نیست.
داریوس میگوید: «هر بار که قوانین جدید وضع میشود کاربران خود را با آن سازگار میکنند. ممکن است شاهد افزایش استفاده از ویپیان و هدایت ترافیک از مسیر آمریکا باشیم.»
او اضافه کرد: «اما این کار دشواریهایی دارد چون آدرسهای آیپی آمریکا بیشتر رصد میشوند و معمولا نیاز به بررسیهای امنیتی بیشتری دارند.»