راز ترور جاسوسان روس در بریتانیا؛ نویچوک چیست؟
نظرها
پلیس بریتانیا روز یکشنبه ۴ مارس (۱۳ اسفند ۱۳۹۶) سرگئی اسکریپال، سرهنگ بازنشسته ۶۶ ساله اداره اصلی اطلاعات روسیه و دختر ۳۳ ساله‌اش یولیا بیهوش بر روی نیمکتی در یک مرکز خرید یافت.
سرگئی اسکریپال در سال ۲۰۰۶ میلادی به «اتهام جاسوسی برای بریتانیا» و «خیانت به کشورش» در روسیه مجرم شناخته شده و به ۱۳ سال زندان محکوم شد.
وی به سازمان اطلاعات خارجی بریتانیا (MI6) کمک کرد تا ده‌ها تن از عوامل روس را شناسایی کند. با این حال وی چهار سال بعد در جریان مبادله جاسوس‌های آمریکا و روسیه در فرودگاه وین آزاد شد.
مبادله جاسوس‌ها که در سال ۲۰۱۰ میلادی رخ داد را می‌توان بزرگترین مبادله در نوع خود در طی دهه‌ها نامید. آنا چاپمن نیز یکی از ۱۰ جاسوس روسیه بود که در ایالات متحده آمریکا دستگیر و در جریان این مبادلات به روسیه استرداد شد.
بیشتر بخوانید: پرآوازه ترین جاسوسان جهان چه کسانی هستند؟
نحوه مسمومیت سرگئی اسکریپال با عامل اعصاب نویچوک
پس از اعلام مسمومیت سرگئی اسکریپال با یک عامل غیرشناخته، پلیس و اداره امنیت بریتانیا به تحقیق در مورد ترکیبات شیمیایی این ماده و عاملان سوء قصد به جان جاسوس سابق روسیه پرداختند.
بررسی‌های شیمیایی حاکی از آن است که این ماده یک عامل اعصاب با نام نویچوک به معنی «تازه وارد» در زبان روسی است. همچنین بنا بر اعلام پلیس بریتانیا، در پی ترور جاسوس روس، ۲۱ تن دیگر آسیب دیده و تحت درمان قرار گرفتند که برخی از آنان افسران پلیس بودند.
ترزا می، نخست وزیر بریتانیا نیز استفاده از نویچوک را تایید کرد و بوریس جانسون، وزیر خارجه بریتانیا روسیه را مسئول طرح این ترور دانست. در واکنش به ادعای بریتانیا، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه این اتهام‌ها رد کرد و آن را یک تلاش تبلیغاتی هیستریک از سوی همکاران غربی خواند.
نویچوک نسل چهارم عوامل اعصاب است که در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی در شوروی سابق تولید شده است و یکی از قوی‌ترین و کشنده‌ترین مواد شیمیایی است که عملکرد دستگاه عصبی را مختل می‌کند. به نظر می‌رسد که این ماده ۵ تا ۸ برابر قوی‌تر از عامل اعصاب وی‌ایکس است. تفاوت عمده این عامل اعصاب با مواد مشابه آن که اغلب به صورت مایع و گاز هستند، این است که به صورت پودری بسیار لطیف در می‌آید و حمل و نگهداری آن بسیار آسان‌تر است.
رشته‌های عصبی در بدن موجودات با استفاده از مواد شیمیایی مخصوص که آنها را پیام‌رسان‌های عصبی می‌نامند، پیام‌های خود را به دیگر اعصاب و سایر سلول‌ها می‌رسانند و بدین وسیله فعالیت‌های بدن را کنترل می‌کنند. عملکرد عوامل اعصاب بدین صورت است که با ایجاد اختلال در پیام‌رسان‌های عصبی سبب می‌شوند تا تمام فعالیت‌های حیاتی بدن دچار مشکل شود. در مراحل اولیه فرد دچار آبریزش بینی، تشنج و فلج عضلانی شده و در مراحل بالاتر با ایجاد مشکلات تنفسی فرد در خطر مرگ قرار می‌گیرد.
عوامل اعصاب پیش از وقوع جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۳۹ به طور اتفاقی در یک آزمایشگاه شیمیایی در آلمان کشف شدند. در دهه ۴۰ میلادی حدود نیم تا ۱۰ تُن از عوامل اعصاب در ارتش آلمان نازی تولید و به عنوان جنگ‌افزار شیمیایی به مصرف رسید. چند دهه بعد، کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزارهای شیمیایی مبنی بر منع تولید، انباشت و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی و جنگ‌افزارهای شیمیایی از جمله عوامل اعصاب در سال ۱۹۹۳ میلادی به تصویب نمایندگان عضو سازمان ملل متحد رسید و از سال ۱۹۹۷ میلادی، لازم‌الاجرا گردید.
بیشتر بخوانید:
- ترزا می: به احتمال قوی دولت روسیه مسئول مسمومیت جاسوس روس است
- لاوروف اتهام‌های بریتانیا را یک تبلیغات هیستریک خواند
- حمله با گاز اعصاب به جاسوس روس در بریتانیا؛ پلیس از مشتریان بار خواست لباس‌هایشان را بشویند
- ۲۱ تن قربانی حمله با گاز اعصاب به جاسوس روس
- پلیس بریتانیا: می‌خواستند مأمور سابق روس را با گاز اعصاب بکشند
- «جاسوس سابق روس» به دنبال تماس با ماده ای نامشخص بستری شد
چگونگی مرگ لیتوینینکو در اثر مسمومیت با ماده رادیواکتیو پلوتونیوم
آلکساندر لیتوینینکو مامور سابق سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) و از منتقدان دولت ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه در سال ۲۰۰۰ از روسیه گریخت و از بریتانیا پناهندگی سیاسی دریافت کرد.
لیتوینینکو در روز یکم نوامبر ۲۰۰۶ در خود احساس بیماری کرد که منجر به بستری شدن وی در بیمارستان شد. در طی سه هفته بیماری، آلکساندر لیتوینینکو دچار ریزش سریع مو و فروپاشی سیستم ایمنی شد، که دو نشانه قرار گرفتن در معرض تابش شدید هسته‌ای هستند. تنها ۲۲ روز بعد از ظهور اولین نشانه‌های بیماری، وی در بیمارستانی در لندن به علت حمله قلبی درگذشت.
هرچند هنوز بسیاری از مسائل مربوط به مسمومیت منجر به مرگ او مشخص نیست، اما براساس گزارش‌های پزشکی قانونی، علت مرگ او مسمومیت با ماده رادیواکتیو پلونیوم اعلام شد. گرچه لیتوینینکو اولین قربانی مواد رادیواکتیو نبود، اما نخستین فردی بود که با ماده رادیواکتیو خوراکی ترور شد.
پلونیوم یک عنصر شیمیایی با خاصیت رادیواکتیویته است که در قرن نوزدهم توسط ماری کوری و پیر کوری کشف شد. پرتوهای رادیواکتیو بواسطه فرایندی به نام «واپاشی هسته‌ای (nuclear decay)» تولید می‌شوند. در این فرآیند هسته‌های بزرگ به هسته‌های کوچکتر و پایدارتر تجزیه می‌شوند و ماده اولیه به تدریج از بین می‌رود.
در طی واپاشی هسته‌ای ذرات رادیواکتیو تولید می‌شوند. ذرات آلفا، ذرات بتا و ذرات گاما سه ذره اصلی تولید شده در واکنش‌های هسته‌ای هستند. در واپاشی هسته‌ای پلونیوم، ذرات آلفا تولید می‌شوند. ذرات آلفا را می‌توان با یک لایه کاغذ یا شیشه متوقف کرد، به همین علت حمل آن در یک شیشه دارو به راحتی امکان پذیر است.
نیمه عمر (مدت زمانی که ماده رادیواکتیو بر اثر واپاشی هسته‌ای به نصف مقدار اولیه خود برسد) پلونیوم حدود ۱۳۸ روز است. دست‌یابی به پلونیوم تنها برای کسانی میسر است که به نحوی به تاسیسات هسته‌ای دسترسی داشته باشند. به دلایل گفته شده، بسیاری احتمال می‌دهند که ماده لازم برای قتل لیتوینینکو کمی قبل از مسمومیت او و به نیت ترور وی تولید شده است.
ذرات آلفا از لایه‌های شاخی سطح پوست عبور نمی‌کنند و تنها راه آسیب‌رسانی آنها از طریق ورود به جریان خون از طریق بلع، تنفس یا تزریق به جریان خون است. از آنجا که پلونیوم ماده رادیواکتیو خطرناکی است، در صورتی که حتی مقادیر بسیار کمی از آن بلعیده شود، می‌تواند به سرعت به سلول‌ها و بافت‌های بدن آسیب بزند و فرد را در مدت زمان کوتاهی بکشد.
نشانه‌های بیماری در اثر آلودگی به مواد رادیواکتیو بستگی به میزان تابش دارد. در صورتی که میزان تابش کم باشد، فرد نشانه‌هایی مانند آنفلونزا (تب و لرز، بدن درد و تهوع) از خود نشان می‌دهد. با افزایش میزان تابش، سلول‌های خونی از بین رفته و سیستم ایمنی ضعیف می‌شود. در صورتی که میزان تابش زیاد باشد علائم دیگری چون ضعف شدید در تمام بدن، اسهال، استفراغ، سرگیجه و تب و ریزش مو در فرد پدیدار می‌آید. افرادی که در معرض میزان کمی از تابش قرار گرفته‌اند را می‌توان درمان کرد، اما در صورت تابش زیاد، فرد در مدت کوتاهی دچار مرگ می‌شود.
پلونیوم بلعیده شده به مدت یک تا دو ساعت می تواند در سیستم گوارش پخش شود. در مرحله اول لایه‌های سطحی لوله گوارش از بین می‌رود. در مرحله دوم، در طی چند روز، پلونیومی که از طریق لوله گوارشی وارد خون شده در کل بدن پخش می‌شود. در برخی موارد (براساس نوع رژیم غذایی فرد) پخش شدن مواد رادیواکتیو در خون می‌تواند موجب لخته شدن خون شود.
در صورتی که ماده رادیواکتیو به هنگام نفس کشیدن وارد سیستم تنفسی شوند می‌تواند در مدت کوتاهی به ریه‌ها برسند. ورود ماده رادیواکتیو به ریه‌ها می‌تواند باعث آسیب مستقیم به آلوئولها (کیسه هوایی کوچکی که محل مبادله گازهای تنفسی هستند) شده و از سوی دیگه به سرعت وارد جریان خون شود. ماده رادی اکتیو طی چند روز از طریق خون در بدن چهش شده و در مدت زمانی بین چند روز تا چند هفته، این تشعشعات به سیستم قلبی-عروقی آسیب می‌زنند و می‌توانند باعث حمله قلبی و درنهایت مرگ شود.