پژوهشکده علوم و فنون هوافضای ایران سال گذشته از ورژن ارتقاع یافت پهپاد شاهد-۱۳۶ را با نام جدید شاهد-۲۳۸ رونمایی کرد. چگونه این پهپادها ظرفیت ایجاد اختلال در امنیت انتقال انرژی به اروپا را دارند؟
آگهیارتش آمریکا در ماه اوت اعلام کرده بود که ممکن است تعدادی نیروی مسلح را در کشتی‌های تجاری خود که از تنگه هرمز عبور می کنند مستقر کند. این طرح در راستای تلاش برای کاهش تسلط ایران بر کشتی‌های غیرنظامی و تجاری تعریف می‌شود.
در واکنش به این برنامه آمریکا، ایران نیز به نوبه خود به منظور افزایش نظارت‌ها و فشارها بر تنگه هرمز، پهپادهای خود را در اختیار نیروی دریایی سپاه پاسداران قرار داده است.
تنگه هرمز که بین ایران و عمان قرار دارد، خلیج عمان و خلیج فارس را جدا می کند و یکی از مهم ترین تنگه‌های جهان برای جریان جهانی نفت است.
چرا تنگه هرمز برای نفت اروپا مهم است؟
سالانه نزدیک به یک پنجم نفت جهان از این تنگه عبور می کند. این مقدار معادل روزانه بیش از ۲۰ میلیون بشکه انواع فرآورده‌های نفتی از جمله میعانات گازی و نفت خام است. تقریبا ۲۰ درصد از گاز طبیعی مایع‌شده (اِل.اِن.جی.) جهان نیز از طریق این تنگه عبور می‌کند که برابر با حدود ۸۰ میلیون تن است.
اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ به تنهایی حدود ۱.۹ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی مایع‌شده (اِل.اِن.جی.) از قطر وارد کرد. عراق نزدیک به ۲۱.۴ میلیون تن نفت خام به اتحادیه اروپا صادر کرد.
همچنین ایالات متحده که خودش دومین تامین‌کننده بزرگ نفت‌خام برای اتحادیه اروپا است، نزدیک به ۱۰ تا ۱۳ درصد از واردات نفت خام از تنگه هرمز را به خود اختصاص می‌دهد. به عبارت دیگر، ایالات متحده آمریکا روزانه حدود یک میلیون ۴۰۰ هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی را از طریق تنگه هرمز جابه‌جا می‌کند.
این مسیر توسط اکثر تولیدکنندگان بزرگ نفت مانند امارات عربی متحده، عربستان سعودی، ایران، کویت و عراق مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ایران در طی چند سال گذشته، چندین نفتکش بین‌المللی متعلق به کشورهایی همچون ایالات متحده، ژاپن، عربستان سعودی، سنگاپور و کره جنوبی را به اتهام نقض قوانین حمل و نقل توقیف کرده است. در نهایت، پس از اینکه سایر کشورها حاضر به رفع توقیف کشتی‌های ایرانی شدند، تهران نیز کشتی‌های در دست خود را آزاد کرد.
تلاش ایران برای توقیف کشتی‌های عبوری از تنگه هرمز تنها به موارد بالا محدود نبود، بلکه ایران کشتی‌های کوچکتری متعلق به کشورهایی مانند تانزانیا و جزایر مارشال را نیز به ظن قاچاق نفت یا تصادم با کشتی‌های ایرانی نیز هدف قرار داده است.
تحریم‌های بین‌المللی چگونه می‌تواند امنیت تنگه را تهدید کند؟
پیش‌تر ایالات متحده پیش‌تر تلاش کرده بود تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کند تا بلکه جلوی رشد هسته‌ای شدن ایران را بگیرد. این تحریم‌ها عمدتا به دلیل عدم تبعیت ایران از سازوکارهای ایمنی هسته‌ای و همچنین به دلیل تهدیدی بود که برنامه هسته‌ای ایران می‌توانست برای شورای امنیت سازمان ملل داشته باشد.
به هر روی، سازمان ملل، اتحادیه اروپا و بریتانیا به سرعت تحریم‌های خود را علیه ایران اعمال کردند که عمدتا بخش‌های هسته‌ای، انرژی، نظامی (موشکی)، کشتیرانی، بانکداری، بیمه و تجارت بین‌المللی را هدف قرار می‌داد.
این تحریم‌ها عمدتا به منظور محدود کردن درآمد حاصله ایران از صادرات نفت و سایر صنایع مانند کشتیرانی انجام شد. با این حال، ایران اغلب با تهدیدکردن‌هایی همچون بستن تنگه هرمز یا تهدید به محدود کردن شدید تردد از تنگه هرمز سعی کرده به نوعی تلافی کند، امری که عملا پتانسیل این را دارد که تجارت بین‌المللی نفت و انرژی را فلج کند.
جنگ کنونی بین اسرائیل و حماس باعث افزایش نگرانی‌ها از تسری درگیری به یک جنگ گسترده‌تر در خاورمیانه شده است. اگر چنین چیزی محقق شود، ایران ممکن است دچار مشکلات بیشتری شود. دلیل آن هم این است که ایران همواره از حماس و گروه‌های منطقه‌ای مانند حزب الله لبنان و حوثی‌های یمن حمایت کرده است.
اخیرا یک کشتی که از مبدا ترکیه به مقصد هند در حرکت بود، در دریای سرخ مورد حمله حوثی‌های یمن قرار گرفت.
به این ترتیب، در صورت بروز درگیری گسترده‌تر در خاورمیانه، ممکن است ایران به دلیل نقشی که در تشدید مناقشه داشته (هر چند غیرمستقیم بوده باشد)، با تحریم‌های بین‌المللی بیشتری از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا داشته باشد.
به همین ترتیب، این موضوع به طور بالقوه می‌تواند منجر به مشکل‌سازی بیشتر ایران در تنگه هرمز و حمله یا توقیف کشتی‌های بیشتر شود، یا در بدترین حالت، باعث انسداد مسیر کشتیرانی از تنگه هرمز گردد.
هم از تنگه هرمز و هم از طریق روسیه
پهپادهای ایرانی می‌توانند نفت اروپا را هم از طریق تنگه و هم از طریق روسیه تحت تاثیر قرار دهند.
آخرین اقدام ایران برای تجهیز نیروی دریایی خود به پهپاد می‌تواند به طور بالقوه تنش‌ها را در تنگه هرمز تشدید کند و به نظر می‌رسد که ایالات متحده نیز تصمیم گرفته در این زمینه خطر کند.
آگهیاگر چنین باشد، این امر خیلی راحت می‌تواند عرضه نفت خام به اروپا را خفه کند، در حالی که این قاره در حال حاضر به دلیل جنگ مداوم روسیه در حال تلاش برای بهبود وضعیت انرژی خود است.
ایران با وجود درخواست‌های مکرر بین‌المللی برای توقف عرضه هواپیماهای بدون سرنشین و همچنین طراحی پهپاد برای روسیه، همچنین به مسیر خود ادامه داده است. این موضوع به روسیه اجازه داد تا کارخانه‌های بیشتری را برای تولید انبوه پهپادهای مبتنی بر طرح‌های ایرانی به منظور هدف قرار دادن تأسیسات انرژی اوکراین راه‌اندازی کند.
این موضوع می تواند در طولانی‌تر شدن درگیری روسیه و اوکراین و متعاقب آن اختلال بیشتر در عرضه نفت روسیه و اتحادیه اروپا موثر باشد.
اگرچه اتحادیه اروپا از زمان آغاز جنگ واردات نفت روسیه را به شدت کاهش داده است، اما این کشور همچنان در مارس ۲۰۲۳ حدود ۱.۴ میلیون تن نفت خام از روسیه وارد کرده است.
طبق گزارش آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا، ایران تا اوت ۲۰۲۲ بیش از ۱۷۰۰ پهپاد مهاجر و شاهد را به روسیه صادر کرده است. علاوه بر این، برنامه‌هایی برای تولید ۶ هزار پهپاد دیگر در روسیه با طراحی ایرانی در نظر گرفته شده است. روسیه بارها از پهپادهای انتحاری ایران در حملات اوکراینی خود استفاده کرده است.
آگهیپهپادهای صادر شده عمدتا با استفاده از خطوط هوایی دولتی ایران و همچنین انواع شناور به روسیه قاچاق شده‌اند. این همکاری همچنین با ابراز علاقه مسکو به خرید موشک‌های بالستیک از ایران ادامه یافته است.