با فرارسیدن سال هشتم اجرای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بخشی از بندهای غروب برجام به سر می‌رسد و تعدادی از تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد لغو می‌شوند.
آگهیتوافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی موسوم به برجام، بندهای غروب مختلفی دارد که در سالهای متفاوتی پس از این توافق پیش‌بینی شده و در آن زمان هر یک از طرفین تعهدات مختلفی را در این خصوص پذیرفته‌اند.
یکی از بندهای غروب برجام و همچنین قطعنامه ۲۲۳۱ که مربوط به سال هشتم اجرای توافق است، امروز، یعنی ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ است؛ جایی که بر اساس ضمیمه ب قطعنامه ۲۲۳۱ که در متن «روز انتقالی» نامیده شده بخشی از تحریم‌های ایران از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد به صورت خودکار لغو می‌شوند.
مهمترین محدودیت‌هایی که در این خصوص لغو می‌شوند شامل تحریم‌های زیر هستند:
- پایان محدودیت‌های مرتبط با فعالیت‌های ایران در ارتباط با موشک‌های بالستیک که قابلیت حمل سلاح هسته‌ای را دارند.
- پایان محدودیت‌ها در خصوص انتقال موشک‌ها، پهپادها و فن‌آوری‌های مرتبط ایران
- پایان تحریم‌ها و انسداد اموال و دارایی‌های ۲۳ فرد و ۶۱ نهاد درگیر در برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران
البته ایران در طول سالهای اخیر هم بدون توجه به این محدودیت‌ها، توسعه برنامه موشک بالستیک و صنایع پهپادی خود را پی می‌گرفت و هر بار در پاسخ به انتقادات کشورهای غربی اظهار می‌داشت که این محدودیت‌ها در خصوص برنامه موشکی در متن قطعنامه ۲۲۳۱ جنبه توصیه‌ای دارد و وجه الزام‌آور ندارد.
با این حال پس از ۱۸ اکتبر از منظر حقوق بین‌الملل و شورای امنیت سازمان ملل این برچسب دیگر از روی ایران برداشته می‌شود هرچند همچنان تحریم‌های یک‌جانبه از سوی برخی کشورهای دیگر علیه ایران فعال باقی خواهد ماند اما دیگر مانند قبل این تحریم‌ها در قالب شورای امنیت سازمان ملل نخواهد بود.
تحریم‌های اروپا که فعال می‌مانند
بند غروب برجام مربوط به «روز انتقال» یا همان ۱۸ اکتبر قرار بود محدودیت‌های دیگری را هم از ایران رفع کند که شامل تحریم‌های اتحادیه اروپا بر برنامه موشکی و تسلیحاتی جمهوری اسلامی بوده است.
بر اساس آنچه در پیوست شماره ۵ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل آمده، اتحادیه اروپا پذیرفته بود که در سال هشتم اجرای برجام، بخشی از تحریم‌های تسلیحاتی ایران را لغو کند. مهمترین بخش این تحریم‌ها به شرح ذیل است:
- پایان محدودیت‌ها برای انتقال انواع تسلیحات و فن‌آوری‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک ایران
- پایان محدودیت‌ها برای افراد و نهادهای دخیل در برنامه‌های هسته‌ای، موشکی و تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران
- لغو تحریم‌های بیش از ۳۰۰ فرد و نهاد که در زمان اجرای برجام، به حالت تعلیق در آمده بود
برخلاف محدودیت‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد که به صورت خودکار در سال هشتم اجرای برجام به پایان می‌رسند، تروئيکای اروپایی روز ۱۵ سپتامبر در نامه‌ای به جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا کردند که به دلیل عدم پابندی جمهوری اسلامی به تعهدات برجامی خود و همچنین نقش‌آفرینی در جنگ روسیه علیه اوکراین، قصد ندارند آن دسته از تحریم‌های ایران را که روز غروب برجام ۱۸ اکتبر به سر می‌رسد، لغو کنند.
در عین حال در ادامه این بیانیه آمده بود که کشورهای اروپایی قصد ندارند تحریم‌های تازه‌ای را علیه ایران وضع کنند و همچنین قصدی هم برای فعال کردن «مکانسیم ماشه» ندارند.
مکانیسم ماشه به فرآیندی اطلاق می‌شود که در صورت عدم پایبندی ایران به تعهداتش کشورهای عضو می‌توانند این موارد را در شورای حل اختلاف مطرح کنند و در نهایت پس از سپری شدن یک پروسه مشخص که می‌تواند حدودا ۶۵ روز به طول بینجامد، در نهایت تمام تحریم‌های پیشین علیه ایران که به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ بی‌اثر شده‌اند بار دیگر همگی علیه ایران فعال شوند.
در همین راستا جوزپ بورل، مسئول دستگاه سیاست خارجی اروپا روز ۶ اکتبر از دریافت نامه جدیدی از سوی سه کشور اروپایی خبر داد که بر اساس آن بریتانیا، فرانسه و آلمان به هماهنگ کننده برجام اطلاع داده‌اند، جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۱۹ به تعهدات خود پایبند نبوده و این موضوع از طریق مکانیسم حل اختلاف برجام (DRM) نیز حل نشده است.
در ادامه این نامه نیز آمده است: «کشورهای اروپایی قصد خود را در خصوص برنداشتن گام‌های مربوط به لغو تحریم‌های بیشتر در روز انتقال برجام یا همان ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ اعلام کردند.» اشاره آقای بورل به تحریم‌ها و محدودیت‌های تسلیحاتی است که پیشتر به آن اشاره شد.
در بخش دیگری از بیانیه منتشر شده از سوی سرویس دیپلماتیک اتحادیه اروپا آمده است: «متعاقبا، به عنوان هماهنگ کننده، با همه شرکت کنندگان برجام در راه پیش رو مشورت کردم. پس از این رایزنی‌ها، متذکر می‌شوم که تا امروز، با توجه به دیدگاه های متفاوت بیان شده، این موضوع حل نشده باقی مانده است. در عین حال، شرکت کنندگان بر عزم خود برای یافتن راه حل دیپلماتیک در چارچوب برجام تاکید کردند.»
مجید گلپور مشاور نهادهای اروپایی در گفت‌وگو با یورونیوز در این خصوص می‌گوید: «با نامه کشورهای اروپایی به آقای بورل، در واقع اروپا مکانیسم اسنپ بک درون برجام را با موافقت آقای بورل نه تنها به حالت بالفعل در آوردند بلکه به چین و روسیه هم مدت بسیار کمی داده شده که اگر ایران همکاری‌های لازم را با آژانس انجام دهد، دومین مکانیسم اسنپ بک در شورای امنیت سازمان ملل فعال شده و همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران فعال می‌شوند.»
این کارشناس در ادامه همچنین افزود: «در شرایط کنونی منطقه‌ای رابطه اروپا به عنوان فعالیت دیپلماسی مذاکراتی بسیار پراهمیت است و به فکر می‌کنم در شرایط خاص امروز، فعال شدن مکانیسم‌های مختلف حقوقی و امنیتی از سوی اروپا، می‌تواند به عنوان شانسی برای فعال شدن روند صلح در خاورمیانه به شمار آید.»
البته علاوه بر تحریم‌های شورای امنیت و اتحادیه اروپا، تعهداتی هم از سوی ایران و آمریکا برای این بند غروب در نظر گرفته شده که عملا اجرایی نخواهد شد.
ایالات متحده اگر همچنان در برجام مانده بود باید تحریم‌هایی را که با فرمان اجرایی رئيس جمهوری به حالت تعلیق در آمده بود، نزد کنگره می‌برد و آنها را لغو می‌کرد. این در حالیست که از زمان خروج آمریکا نه تنها تحریم‌های تعلیق شده دوباره فعال شده‌اند که حتی تحریم‌های بیشتری هم علیه ایران وضع شده است.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
آگهیدر مقابل هم ایران تعهد داده بود که در روز انتقال یعنی ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ برای پیوستن دائم به پروتکل الحاقی اقدام کند و قانون آن‌را در مجلس شورای اسلامی به تصویب برساند.
این در حالیست که ایران از اسفند ۹۹ حتی اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را هم به حالت تعلیق در آورده و تعهدات دیگرش چون میزان و درجه غنی‌سازی اورانیوم را هم دیگر اجرایی نمی‌کند و در نتیجه این تعهد تهران هم جنبه اجرایی به خود نخواهد گرفت.