کلمات قدرت دارند: منشا شعار اعتراضی «زن، زندگی، آزادی» کجاست؟
نظرها
کلمات قدرت دارند. آنها باورهای ما را شکل می‌دهند، رفتار ما را هدایت می‌کنند و در نهایت دنیای ما را می‌سازند. در ایران سه کلمه ساده در ماه‌های اخیر اهمیت فوق‌العاده‌ای پیدا کرده است: «زن، زندگی، آزادی».
پس از مرگ مهسا امینی، زن جوانی در پایگاه گشت ارشاد، ایرانی‌ها در سراسر کشورشان و همچنین در سراسر جهان به صدا درآمده‌اند و فریادهای ضدحکومتی سرمی‌دهند.
اما منشا شعار «زن، زندگی، آزادی» کجاست؟ چگونه به ایران سرایت کرد؟ چرا برای معترضان آنقدر مهم است؟
از ترکیه به سوریه، به ایران
این عبارت در میان کردهای خاورمیانه سابقه طولانی دارد. این شعار را می‌توان در میان زنان جنبش آزادی‌بخش ملی کرد در ترکیه و نوشته‌های عبدالله اوجالان، بنیانگذار پ‌ک‌ک (حزب کارگران کردستان) ردیابی کرد.
کردها گروه قومی ۳۰ میلیونی هستند که در سراسر ترکیه، عراق، سوریه و ایران زندگی می‌کنند و فرهنگ و زبان مشابهی دارند. آنها قرن‌ها برای به رسمیت شناختن و استقلال بیشتر به ویژه در ترکیه به مبارزه پرداخته‌اند.
مگان بودت، مدیر تحقیقات سازمان صلح کردستان به یورونیوز گفت: «[زن، زندگی، آزادی] از فلسفه سیاسی اوجالان منعکس شده است.»
اوجالان می‌گوید برای رهایی جامعه از استثمار اقتصادی یا رهایی مردم کرد از ظلم ملی...اولین شکل ظلمی که باید با آن مقابله کرد، ظلم به زنان است، زیرا به سایر بخش‌ها و سلسه مراتب دیگر منتهی می‌شود.
بودت معتقد است: «این ایده که آزادی زنان برای آزادی همه جامعه ضروری است، موضوعی است که در این شعار گنجانده شده است.»
این شعار در جنبش کردهای ترکیه بارها مورد استفاده قرار گرفته و از اوایل سال ۲۰۰۳ در تظاهرات و جلسات زنان کرد هم به کار برده شده است. با این حال، تا زمان جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ خیلی فراگیر نبود.
با آغاز جنگ سوریه و کنترل بخش‌های مختلف کشور توسط گروه‌های منطقه‌ای و قومیتی، یگان های مدافع زنان (YPJ)، گروهی از شبه‌نظامیانی که از زنان تشکیل شده است، این عبارت را برای مبارزه با دولت اسلامی و کمک به ایجاد یک دولت خودمختار در شمال سوریه که قوانین مترقی در مورد حقوق و موقعیت زنان را تصویب کرده، به کار بردند.
زن زندگی آزادی چطور به ایران رسید؟
به ۱۷ سپتامبر سال ۲۰۲۲ بیایید. در مراسم تدفین مهسا امینی که پس از دستگیری گشت ارشاد جمهوری اسلامی جان باخت، شماری از زنان کرد حجاب اجباری از سر برداشتند و شروع به سر دادن شعار «زن، زندگی، آزادی» کردند.
بودت می‌گوید: «زنان کرد معترض به این قتل احتمالا آنچه را [برای امینی] رخ داد، نمونه‌ای از خشونت حکومتی و مردسالارانه می‌دانستند که هم به عنوان کرد و هم به عنوان زن، هرروز برایشان اتفاق می‌افتد.»
«زن، زندگی، آزادی» به سرعت در سراسر ایران فراگیر شد و اعتراضات به جان باختن مهسا امینی در کل کشور گسترش پیدا کرد.
به گفته بودت، این عبارت سه کلمه‌ای با استقبال زیادی مواجه شد، زیرا دقیقا همان چیزی را بیان می‌کرد که مردم ایران برای رسیدن به آن تلاش می‌کردند. او ادامه داد: «این شعار دقیقا نشان‌دهنده همان چیزی است که حکومت ایران با آن مخالف است.»
مبارزات برای برابری جنسیتی و حقوق زنان و اقلیت‌های قومی در ایران تقریبا بلافاصله پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ آغاز شد.
حکومت جدید علیرغم اینکه وعده داده بود محدودیت‌های اجتماعی را اعمال نخواهد کرد، اما بلافاصله بعد از روی کار آمدن قوانین سختگیرانه اسلامی و قوانین پوشش را برای مردم اجرا و از سال ۱۹۸۳ رعایت حجاب را برای زنان اجباری کرد.
بودت می‌گوید: «کلمات این شعار، خلاصه مبارزه علیه انواع افراط گرایی مذهبی و حکومت اقتداگرا چه در ایران و چه در منطقه است.»
به توییتر یورونیوز فارسی بپیوندید
به گفته بودت، زنان کرد معتقدند که «جنبش آنها یک جنبش جهانی برای آزادی زنان در همه نقاط دنیا است. حتی اگر فردا حکومت ایران سقوط نکند، این اعتراضات قبلا ثابت کرده که ایده زن، زندگی، آزادی ایده بسیار قدرتمندی است. این ایده به این زودی‌ها از بین نمی‌رود.»
اما برخی نگرانی‌ها درباره نحوه استفاده این عبارت وجود دارد که بر مسائل تاریخی تاثیرگذار بر روی جمعیت کردها در ایران و خاورمیانه تاکید می‌کند.
بودت می‌گوید: «از سوی بسیاری از کردها به‌ویژه بسیاری از زنان کرد این انتقاد شنیده می‌شود که این شعار گاهی اوقات از ریشه‌های کردی آن جدا شده است به ویژه زمانی که رسانه‌های بین‌المللی، افراد مشهور، برندها و سیاستمداران از آن استفاده می‌کنند. به عنوان مثال این عبارت تنها به زبان فارسی یا انگلیسی نوشته می‌شوند، نه کردی.»
او تاکید کرد که بسیاری از کردها از این که معترضان از این عبارت استفاده می‌کنند خوشحالند.
وی در عین حال متذکر شد که این جدایی می‌تواند باعث پاک شدن تاریخ مقاومت کردها مقابل ظلم شود.
وی به یورونیوز گفت: «این تاریخ واقعا برای نشان دادن قدرت واقعی این کلمات مهم است که جنبش‌های تحت رهبری زنان می‌توانند جامعه را علیه دولت‌های سرکوبگر، بنیادگرایی مذهبی و ناسیونالیسم افراطی متحد کنند.»