انفجار نطنز؛ تمرین پدافندی یا حمله هوایی؟

آگهی

دقیقا ۱۰ سال پس از روزی که نیروهای مسلح ایران توانستند پهپاد RQ170 امریکایی را در خاک ایران فرود بیاورند و با مهندسی معکوس آن ایران را به یکی از قدرت‌های پهپادی جهان تبدیل کنند، شنبه شب شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های فارسی ساعاتی ملتهب توام با نگرانی را پشت سر گذاشتند. دلیل التهاب انتشار خبر شنیده شدن صدای انفجار در آسمان منطقه بادرود استان اصفهان واقع در ۲۵ کیلومتری شمال نطنز بود.

خبرگزاری فارس نزدیک به سپاه پاسداران دقایقی پس از انتشار خبر دلیل آن را ورود یک شیء پرنده ناشناس به محدوده پدافندی تاسیسات نطنز و انهدام آن توسط پدافند زمین به هوا دانست. حال پرسش بعدی این بود که شیء ناشناس پرنده چه بوده و در اطراف تاسیسات نطنز چکار داشته است؟ آیا با توجه به حال و روز نه چندان خوب مذاکرات هسته‌ای در وین و تهدیدهای فزاینده اسراییل علیه پروژه هسته‌ای ایران و سابقه آن کشور در حملات سایبری و فیزیکی به تاسیسات هسته‌ای ایران و بویژه نطنز آیا اینبار هم پای اسراییل وسط است؟

اما وقتی جیسون برادسکی از مدیران سابق اتحاد علیه ایران اتمی که در حال حاضر مدیر اتاق خبر یکی از تلویزیون‌های خبری فارسی است خبر انفجار را در توییترش منتشر کرد معیر جاودانفر تحلیل‌گر اسراییلی ایرانی‌تبار در واکنش با قاطعیت اذعان کرد دولت جدید اسراییل بر خلاف دولت نتانیاهو درباره ایران با سیاست دولت امریکا کاملا هماهنگ است و در حالی که امریکا با ایران در حال مذاکره است هرگز دست به چنین کاری نمی‌زند.

ساعتی نگذشته بود که شاهین تقی خانی سخنگوی ارتش ایران صدای انفجار شنیده شده در بادرود نطنز را نتیجه مانور تمرینی پدافند نطنز اعلام کرد و هرگونه حمله خارجی به تاسیسات نطنز را تکذیب کرد.

حال نوبت طرف اسراییلی بود که به موضوع واکنش نشان دهد. ایدی کوهن روزنامه‌نگار جنجالی عرب‌تبار اسراییلی که با مواضعش بر علیه ایران شناخته می‌شود در توییت خود اعلام کرد «آنچه ساعاتی پیش در ایران رخ داد تمام ماجرا نیست. کمی صبر کن. این یک مقدمه برای رویدادی بزرگ‌تر است.»

او در توییت‌های بعدی خود نیز ادعا کرد انفجار نطنز یا حاصل حمله و انهدام سیستم پدافندی آنجا بوده و یا اینکه سیستم اس-۳۰۰ ایران توسط اسراییل دور زده شده است.

اگر چه توییت‌ها و ادعاهای ایدی کوهن در خود اسراییل هم چندان جدی گرفته نمی‌شود اما توییت کنایه آمیز آلن شوستر معاون وزیر اطلاعات و امنیت اسراییل که نوشت «از مرد سوال نمی‌شود که دیشب چه کرده است؟» این گمانه‌زنی را تقویت کرد که اسراییل اقدامی را علیه تاسیسات هسته‌ای نطنز انجام داده و به شیوه همیشگی‌اش گرچه از تایید و تکذیب آن سر باز می‌زند اما با کنایه و بصورت تلویحی آن را تایید می‌کند.

صبح امروز اما انتشار تصویر یک پهپاد سقوط کرده در شهرستان کوهرنگ چهار محال بختیاری که توسط تریلری در حال جابجایی و انتقال از محل سقوط است شواهد جدیدی در اختیار ناظران قرار داد.

آن هم از جایی که کمتر از ۳۰۰ کیلومتر با تاسیسات نطنز فاصله دارد.

سقوط پهپادی که حسب تصاویر بنظر می‌رسد از نوع صاعقه یا شاهد ۱۹۱ که همان نسخه مهندسی معکوس شده آر کیو ۱۷۰است در تقارن زمانی و محدوده مکانی نزدیک نطنز چه معنایی می‌تواند داشته باشد و آیا کمکی به حل این معما می‌تواند بکند؟

بابک تقوایی تحلیل‌گر نظامی می‌گوید: «صدای انفجاری که مردم محلی در روستاهای اطراف نطنز شنیده‌اند ناشی از یک حمله هوایی نمی‌تواند باشد چرا که حمله هوایی بهرحال با هواپیماهایی صورت می‌گیرد که اگر حتی رادارگریز هم باشند نیازمند سوختگیری بر فراز حریم هوایی کشورهای همسایه هستند تا بتوانند تا عمق خاک ایران که کشور پهناوری است بیایند و اگر هم چنین اتفاقی بیفتد از آنجا که هواپیماهای سوخت‌رسان توسط سامانه‌های راداری برد بلند ایران قابل رهگیری است چنین حملاتی شناسایی می‌شوند و بحث حمله هوایی بطور کلی منتفی است.»

تقوایی تاکید می‌کند: «به‌نظر من ادعای مقامات نظامی و امنیتی ایران که میگویند انفجار نتیجه تست سامانه های موشکی زمین به هوا بوده بسیار بیشتر به حقیقت نزدیک است.»

او می‌افزاید: «معمولا این سامانه‌ها به دو شکل تست می‌شوند. یا از قبل به کاربران سامانه اطلاع می‌دهند و کاربران مطلع هستند و تمرین خودشان را انجام می‌دهند و شکل دیگر بصورت بدون اطلاع است که با استفاده از پهپاد، موشک و یا اقسام ‌پرنده‌ها کارایی این سامانه‌ها را تحت آزمایش قرار می‌دهند و سامانه‌ها هم از طریق شلیک موشک زمین به هوا هدف را منهدم می‌کنند که بنظر می‌رسد انفجار امشب هم ناشی از چنین شلیکی بوده است.»

تقوایی درباره پهپاد سقوط کرده در کوهرنگ نیز می‌گوید: «تقارن این دو رخداد ما را مشکوک می‌کند که ممکن است این پهپاد هم برای سنجش آمادگی سایتهای پدافندی استفاده شده باشد هر چند که بطور قطع نمی‌توان گفت و تا زمانی که اطلاعات موثق منتشر شود صرفا می‌توان از احتمالات سخن گفت.»

ارتباط مذاکرات وین و انفجار نطنز

اما با توجه به ادعای متناقض طرف ایرانی با ادعای ضمنی مقام اسراییلی پرسش این است که با فرض صحت هر یک از ادعاها اعم از اینکه حمله‌ای به تاسیسات هسته‌ای نطنز رخ داده باشد و یا اینکه صرفا یک مانور تمرینی توسط سامانه پدافندی صورت گرفته باشد هر یک از این دو سناریو چه دلالت و مفهومی درباره مذاکرات وین به دست می‌دهد؟ و آن را در زمینه و بستر مذاکرات وین چگونه باید خواند؟

علی واعظ، تحلیل‌گر ارشد گروه بین‌المللی بحران در این‌باره می‌گوید: «آنچه در این مرحله می‌توان گفت این است که این نشانه‌ای است از واکنش حداکثری ایران و اینکه ایران نسبت به احتمال خرابکاری بیشتر در تاسیسات هسته‌ای خود بسیار حساس است که حتی نسبت به کوچکترین علائمی حتی اگر نادرست نیز باشد واکنش شدید نشان می‌دهد.»

او می‌افزاید: «به‌نظر می‌رسد هر چه مذاکرات بیشتر به بن‌بست برسد این نگرانی ایران نیز افزایش خواهد یافت که اسراییل و آمریکا ممکن است که اقدامات خرابکارانه بیشتری علیه تاسیسات هسته‌ای ایران انجام دهند و حساسیت‌شان بیشتر نشانه این بن‌بست هست وگرنه تست کردن سیستم دفاع موشکی منطقا و معمولا پیام خاصی به کسی منتقل نمی‌کند.»

یوسف عزیزی کارشناس روابط ایران و امریکا در دانشگاه ویرجینیا تک اما نظر دیگری دارد.

آگهی

او فرض اقدام خرابکارانه اسراییل را نشانه پیشرفت مذاکرات می‌داند و می‌گوید: «به چند نکته باید توجه کرد. اولا همانگونه که فریدمن هم نوشته بود در زمان مذاکرات برجام در سال‌های ۲۰۱۳-۲۰۱۵ نیز نهادهای اطلاعاتی-امنیتی اسراییل و هم امریکا تاکید داشتند که بهترین و تنهاترین راه برای مهار برنامه هسته‌ای ایران و یا تحت نظارت شدید قرار دادن آن همین مذاکره و ابزار دیپلماسی است. البته کم و زیاد برجام مثل فصل غروب و … بحث دیگری است اما جان بحث این است که آنها هم ابزار دیپلماسی را مفیدترین راه می‌دانند و عملیات خرابکاری و یا حتی عملیات هوایی راهگشا نیست. چرا که مثلا حمله هوایی به ایران بر خلاف حمله هوایی اسراییل به تاسیسات عراق در ۱۹۸۲ نیازمند چندین نوبت سوختگیری است که درباره عراق نیز دستکم یک نوبت سوختگیری انجام داده بودند و حتی بمب‌ها را کمتر گذاشته بودند تا بتوانند سوخت بیشتری حمل کنند. درباره ایران مجبور هستند با توجه به فاصله بیشتر حتما باید در یکی از کشورهای همسایه ایران دست به سوختگیری بزنند و البته باید از فضای یکی از کشورهای ترکیه، عراق و یا شمال عربستان نیز استفاده کنند که هیچیک از اینها آسان نیست. مضاف بر اینکه نتیجه چنین اقدامی اساسا مشخص نیست. از سویی تاسیسات ایران بر خلاف عراق متمرکز نیست و پراکنده است. برخی‌ها زیر زمینی است که برای حمله به آن نیازمند موشک‌های ضد بتون هستند که تا عمق ۱۵ متری می‌توانند نفوذ کنند که آنها را هم باید امریکا در اختیارشان بگذارد چرا که خود اسراییل چنین سلاحی در اختیار ندارد. همچنین عبور از لایه‌های مختلف پدافند هوایی ایران کاری بسیار دشوار است که درباره عراق از آنجا که تمرکز پدافند عراق عمدتا به روی شرق و به سوی ایران متمرکز بود اصلا چنین مشکلی وجود نداشت.»

عزیزی می‌افزاید: «نکته دوم این است که حتی با فرض اینکه چنین حمله‌ای موفق هم باشد که من فکر میکنم می‌تواند موفق هم باشد چنین حمله‌ای چه نتایجی به بار خواهد آورد؟ چنین خرابکاری حداکثر برای مدتی می‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را به تاخیر بیندازد چرا که بالاخره ایران دانش و فناوری هسته‌ای را فراگرفته و دانش را هم نمی‌توان بمباران کرد و بعد تاسیسات بمباران شده احیا می‌شود اما چنین عملی افکار عمومی را چنان جریحه‌دار می‌کند که حتی اگر رهبران سیاسی اراده ساخت بمب اتمی را هم نداشته باشند که در حال حاضر واقعا هم ندارند فشار افکار عمومی ناشی از چنین حمله‌ای آنان را وادار خواهد ساخت که بروند سمت ساختن بمب. از سوی دیگر با چنین خرابکاری آن اتحاد جهانی که ایران نباید دارای بمب اتمی باشد و در حال حاضر روسیه و چین هم درون همین اتحاد تعریف می‌شوند نیز توجیه خود را از دست می‌دهد.»

او تاکید می‌کند: «آنچه می‌خواهم نتیجه بگیرم این است که اگر این انفجار حاصل یک خرابکاری اعم از پهپادی و یا هر چیز دیگر توسط اسراییل باشد باید توجه کنیم که آنها می‌خواهند مذاکرات را مسموم کنند و در روند آن ایجاد اخلال کنند که از زمان قدیم و از زمان برجام هم همین هدف را داشته‌اند. اگر هم این انفجار را از طرف ایران ببینیم هم باید توجه کنیم که ایران می‌داند که اسراییل نمیخواهد شرایط نرمال شود و از مهم‌ترین راههایی هم که در اختیار دارند همین راه خرابکاری است. بنابراین ایران هم با توجه به اینکه در سالهای اخیر چندین بار از این مسئله ضربه خورده طبعا به دنبال این است که سامانه پدافندی اش را تقویت کند ؛ شبیه سازی کند و توان بازدارندگی خود را در مقابل حملات خرابکارانه افزایش دهد اما چیزی که واضح است این است که یا مذاکرات به شکلی در حال پیشرفت است که ایران احتمال خرابکاری درباره برنامه هسته‌ای‌اش را بالا می‌بیند و یا اینکه برنامه هسته‌ای چنان پیشرفتی داشته که ضرورت‌های حفاظتی درباره آن افزایش یافته است.»

افکار عمومی اسراییل چگونه می‌اندیشند؟

رزا پرتو، مستندساز که مسائل اسراییل را از نزدیک دنبال می‌کند در این زمینه می‌گوید «افکار عمومی اسراییل به شدت نسبت به خطر جنگ با ایران حساس است و اخبار مذاکرات هسته‌ای را با نگرانی دنبال می‌کند. افکار عمومی اسراییل فکر می‌کند توافق هسته‌ای و بازگشت به برجام این امکان را به ایران خواهد داد که بمب اتمی بسازد و به همین خاطر هر اقدامی را برای متوقف کردن آن و ممانعت از اتمی شدن ایران از جمله چنین اقدامی برای حمله به تاسیسات هسته‌ای نطنز را مجاز می‌شمارد. به همین دلیل هم اگر چه از دیروز افکار عمومی اسراییل عمدتا بر حمله صورت گرفته با سلاح سرد در اورشلیم متمرکز است اما در کل حمله را کار اسراییل می‌داند و از آن استقبال می‌کند.»